Celiakia: Co jeść i czego unikać w diecie?

Celiakia to przewlekła choroba autoimmunologiczna, w której spożycie glutenu prowadzi do uszkodzenia błony śluzowej jelita cienkiego. Jedynym skutecznym sposobem leczenia jest ścisła dieta bezglutenowa. Jakie produkty można spożywać, a jakich należy unikać?

Celiakia – istota problemu

Celiakia to choroba o podłożu genetycznym, w której organizm reaguje nieprawidłowo na gluten – białko obecne w pszenicy, życie, jęczmieniu i ich pochodnych. Spożycie glutenu u osób z celiakią prowadzi do zaniku kosmków jelitowych, co skutkuje zaburzeniami wchłaniania składników odżywczych i licznymi dolegliwościami, takimi jak bóle brzucha, biegunki, utrata masy ciała czy anemia.

Ścisła dieta bezglutenowa jest jedyną metodą leczenia, która pozwala odbudować uszkodzone jelita i uniknąć powikłań. Nawet niewielkie ilości glutenu mogą wywołać reakcję organizmu, dlatego konieczne jest dokładne kontrolowanie spożywanych produktów.

Produkty dozwolone w diecie bezglutenowej

Dieta bezglutenowa nie musi być monotonna – istnieje wiele naturalnych produktów, które są całkowicie bezpieczne dla osób z celiakią.

Produkty naturalnie bezglutenowe:

• Warzywa i owoce – wszystkie świeże, suszone i mrożone bez dodatków,
• Mięso, drób, ryby i jaja – w formie naturalnej, bez panierki i marynat,
• Nabiał – mleko, sery, jogurty naturalne, śmietana (bez dodatków zawierających gluten),
• Tłuszcze – masło, oliwa z oliwek, oleje roślinne, smalec,
• Rośliny strączkowe – fasola, soczewica, groch, ciecierzyca, soja,
• Orzechy i nasiona – w naturalnej postaci, bez dodatków i panierki.

Zboża i produkty zbożowe bezglutenowe:

• Ryż – biały, brązowy, dziki,
• Gryka – kasza gryczana, mąka gryczana,
• Proso – kasza jaglana, mąka jaglana,
• Kukurydza – kasza, mąka, skrobia kukurydziana,
• Amarantus, quinoa (komosa ryżowa) – bogate w białko i mikroelementy,
• Mąki bezglutenowe – kokosowa, migdałowa, sojowa, z tapioki, ziemniaczana.

Produkty przetworzone oznaczone jako bezglutenowe:

• Pieczywo, makarony, płatki śniadaniowe – wyprodukowane z certyfikowanych mąk bezglutenowych,
• Wędliny i pasztety – oznaczone jako „bezglutenowe”,
• Słodycze – czekolady, ciastka i batony bezglutenowe,
• Przekąski – chipsy, chrupki, orzechy (jeśli mają odpowiednie oznaczenia).

Produkty zakazane w diecie bezglutenowej

W celiakii należy bezwzględnie unikać produktów zawierających gluten oraz tych, które mogą być nim zanieczyszczone.

Zboża zawierające gluten:

• Pszenica i jej odmiany (orkisz, durum),
• Żyto,
• Jęczmień,
• Pszenżyto.

Produkty z glutenem lub zanieczyszczone glutenem:

• Chleb, bułki, bagietki, rogale i inne pieczywo pszenne lub żytnie,
• Makarony z mąki pszennej lub żytniej,
• Płatki śniadaniowe, otręby i musli zawierające pszenicę, jęczmień lub żyto,
• Kasza manna, kuskus, pęczak, kasza jęczmienna,
• Panierki, ciasta, ciasteczka, pierogi, naleśniki,
• Piwo (z wyjątkiem bezglutenowego),
• Gotowe sosy, zupy instant, buliony – mogą zawierać gluten jako zagęstnik,
• Wędliny, pasztety i konserwy – często mają dodatek mąki pszennej lub glutenu,
• Czekolady, batoniki, lody – jeśli nie są oznaczone jako bezglutenowe,
• Kawa zbożowa – często produkowana z jęczmienia lub żyta.

Unikanie kontaminacji glutenem

Ważnym aspektem diety bezglutenowej jest unikanie przypadkowego spożycia glutenu w wyniku zanieczyszczenia krzyżowego. Może do niego dojść w trakcie przygotowywania posiłków lub przechowywania produktów.

Jak unikać zanieczyszczeń?

• Oddzielne naczynia i sztućce – nie używaj tych samych noży, desek do krojenia i garnków do przygotowywania potraw bezglutenowych i glutenowych,
• Unikanie wspólnych tostera, frytkownicy, desek do krojenia,
• Czytanie etykiet – niektóre produkty mogą zawierać śladowe ilości glutenu, nawet jeśli z pozoru wydają się bezpieczne,
• Zamawianie jedzenia w restauracji – zawsze dopytaj o sposób przygotowania posiłku.

Wsparcie dietetyczne i suplementacja

Ze względu na możliwe niedobory składników odżywczych spowodowane uszkodzeniem jelit, osoby z celiakią powinny zadbać o odpowiednią podaż:

• żelaza (z mięsa, roślin strączkowych, orzechów),
• wapnia i witaminy D (z nabiału, ryb, orzechów),
• witamin z grupy B (z roślin strączkowych, orzechów, jaj),
• błonnika (z owoców, warzyw, bezglutenowych kasz i nasion).

W niektórych przypadkach konieczna może być suplementacja, zwłaszcza w początkowej fazie diety.

Podsumowanie

Dieta bezglutenowa jest kluczowym elementem leczenia celiakii i musi być stosowana przez całe życie. Choć wymaga ścisłej kontroli spożywanych produktów i unikania kontaminacji glutenem, dobrze skomponowana dieta może być pełnowartościowa i urozmaicona. Dzięki szerokiemu wyborowi bezglutenowych alternatyw osoby z celiakią mogą cieszyć się zdrowym i smacznym jedzeniem, unikając przy tym nieprzyjemnych objawów i powikłań choroby.