Dieta przy atopowym zapaleniu skóry (AZS) – jak złagodzić objawy jedzeniem?

Atopowe zapalenie skóry (AZS) to przewlekła choroba o podłożu zapalnym, której objawy mogą być trudne do opanowania, zwłaszcza u dzieci. Świąd, suchość skóry, pękanie naskórka i nawracające stany zapalne wpływają nie tylko na komfort życia, ale i codzienne funkcjonowanie. Choć głównym elementem leczenia są odpowiednie dermokosmetyki i farmakoterapia, nie bez znaczenia pozostaje dieta. To, co jemy, może zarówno łagodzić objawy AZS, jak i je nasilać. Jak powinna wyglądać dieta przy atopii? Jakie składniki wspierają barierę skórną, a czego warto unikać?

Rola układu pokarmowego w AZS

Atopowe zapalenie skóry to choroba autoimmunologiczna, której istotą jest nadreaktywność układu odpornościowego. Ma charakter przewlekły i nawrotowy, a jej przyczyny są złożone – obejmują zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe. Objawy skórne mają charakter zapalny i nasilają się pod wpływem alergenów, stresu, infekcji, zmian klimatu oraz – w wielu przypadkach – nieprawidłowo dobranej diety.

Choć nie istnieje jedna uniwersalna dieta dla osób z AZS, coraz więcej badań i obserwacji klinicznych wskazuje, że odpowiednie nawyki żywieniowe mogą wpływać na nasilenie lub łagodzenie objawów choroby. Wspieranie mikrobioty jelitowej, eliminacja potencjalnych alergenów i dostarczanie składników o działaniu przeciwzapalnym to trzy podstawowe kierunki dietoterapii w AZS.

Coraz więcej mówi się o tzw. osi skóra–jelita–mózg. Zaburzenia w funkcjonowaniu przewodu pokarmowego, a zwłaszcza w mikrobiomie jelitowym, mogą wpływać na rozwój chorób autoimmunologicznych i zapalnych, w tym AZS. Dysbioza, czyli zaburzenie równowagi bakterii jelitowych, może osłabiać barierę jelitową i sprzyjać przenikaniu antygenów pokarmowych do krwiobiegu. To z kolei może prowokować reakcje zapalne i wpływać na układ immunologiczny.

Dlatego prawidłowo zbilansowana dieta, bogata w błonnik, przeciwutleniacze i składniki przeciwzapalne, może wspomagać terapię AZS nie tylko przez działanie ogólnoustrojowe, ale też przez wpływ na mikroflorę jelitową.

Główne cele diety w AZS

• wzmocnienie bariery skórnej i zmniejszenie suchości skóry,
  
• ograniczenie stanów zapalnych,
  
• eliminacja pokarmów mogących prowokować reakcje alergiczne,
  
• poprawa odporności,
  
• wsparcie mikrobioty jelitowej.
  

W przypadku niemowląt i małych dzieci dieta odgrywa szczególnie istotną rolę, ponieważ to właśnie w tym wieku AZS często współistnieje z alergiami pokarmowymi.

Produkty wspierające skórę przy AZS

Kwasy tłuszczowe omega-3
Mają silne właściwości przeciwzapalne, wspierają barierę lipidową naskórka i łagodzą świąd. Warto sięgać po:

• tłuste ryby morskie (łosoś, sardynki, makrela – jeśli nie ma alergii),
  
• siemię lniane, olej lniany,
  
• olej z wiesiołka, konopi lub ogórecznika.
  

Błonnik pokarmowy
Wspiera mikroflorę jelitową i uszczelnia barierę jelitową. Znajdziemy go w:

• warzywach i owocach,
  
• pełnoziarnistych produktach zbożowych,
  
• siemieniu lnianym, babce płesznik, otrębach.
  

Antyoksydanty (witaminy A, C, E, selen, cynk, flawonoidy)
Chronią komórki skóry przed stresem oksydacyjnym, wspierają regenerację i działają przeciwzapalnie. Ich źródła to:

• marchew, dynia, bataty (witamina A),
  
• papryka, natka pietruszki, kiwi, truskawki (witamina C),
  
• oleje roślinne, orzechy (witamina E),
  
• pestki dyni, sezam, jaja, nasiona słonecznika (cynk i selen).
  

Fermentowane produkty mleczne i kiszonki
Zawierają naturalne probiotyki, które wpływają korzystnie na florę jelitową:

• kefir, jogurt naturalny (o ile nie ma alergii na białko mleka krowiego),
  
• kiszona kapusta, ogórki kiszone, kombucha.
  

Produkty o działaniu przeciwzapalnym

• kurkuma, imbir, czosnek, cebula – działają immunomodulująco i antyoksydacyjnie.
  

Czego unikać przy AZS?

Nie ma jednej listy „zakazanych” produktów, jednak wiele osób z AZS zgłasza nasilenie objawów po spożyciu:

• mleka krowiego i jego przetworów (zwłaszcza w AZS dziecięcym),
  
• jajek (szczególnie białka),
  
• orzechów (najczęściej orzeszków ziemnych),
  
• soi i przetworów sojowych,
  
• glutenu (u niektórych osób działa drażniąco, choć nie ma to potwierdzenia u wszystkich pacjentów),
  
• cytrusów, truskawek, pomidorów – mogą działać alergizująco lub histaminowo,
  
• czekolady, kakao – mogą nasilać świąd i podrażnienie skóry,
  
• produktów wysokoprzetworzonych (fast foodów, dań gotowych, chipsów) – zawierają konserwanty, sztuczne barwniki i wzmacniacze smaku.
  

Alergie pokarmowe a AZS

U części pacjentów AZS współistnieje z alergiami IgE-zależnymi (alergią natychmiastową), dlatego zalecana jest diagnostyka alergologiczna, szczególnie u niemowląt i dzieci. W przypadku stwierdzonej alergii wskazana jest dieta eliminacyjna pod kontrolą specjalisty, z jednoczesnym wprowadzeniem zamienników żywieniowych.

U dzieci do 1. roku życia najczęściej uczulają:

• mleko krowie,
  
• jaja,
  
• pszenica,
  
• soja,
  
• ryby.
  

Dieta eliminacyjna powinna być zawsze zbilansowana i czasowa – w miarę możliwości wprowadza się próby ponownego rozszerzenia diety.

Mikrobiota jelitowa a AZS

Badania wykazują, że dzieci z atopowym zapaleniem skóry mają inny skład mikroflory jelitowej niż dzieci zdrowe. Zmniejszona liczba bakterii probiotycznych (głównie Lactobacillus i Bifidobacterium) może wpływać na przebieg choroby. Dlatego korzystne jest:

• stosowanie probiotyków (np. Lactobacillus rhamnosus GG, Bifidobacterium lactis),
  
• spożywanie kiszonek i fermentowanych napojów mlecznych
• ograniczenie cukrów prostych, które sprzyjają rozrostowi niekorzystnych bakterii.

Przykładowy jadłospis wspierający skórę przy AZS

Śniadanie:
owsianka na napoju owsianym z tartym jabłkiem, siemieniem lnianym i cynamonem

II śniadanie:
kanapka z chleba gryczanego z pastą z awokado i rzodkiewką, herbata rooibos

Obiad:
zupa krem z dyni i soczewicy, ryż z duszoną cukinią, marchewką i kurkumą

Podwieczorek:
kisiel z siemienia lnianego z malinami (jeśli dobrze tolerowane), woda mineralna

Kolacja:
sałatka z komosy ryżowej, pieczonej papryki i pestek dyni z olejem lnianym

Inne zalecenia dietetyczne

• Dbaj o odpowiednie nawodnienie – woda wspiera funkcje skóry i usuwanie toksyn.
  
• Nie przesadzaj z eliminacjami – dieta zbyt uboga może doprowadzić do niedoborów.
  
• Unikaj sztucznych dodatków do żywności – barwników, konserwantów, emulgatorów.
  
• Monitoruj reakcje organizmu na poszczególne produkty – prowadź dzienniczek dietetyczny.
  
• Wprowadzaj nowe produkty stopniowo – zwłaszcza u małych dzieci. 

Podsumowanie

Dieta przy atopowym zapaleniu skóry nie zastąpi leczenia dermatologicznego, ale może stanowić jego ważne wsparcie. Odpowiednio dobrane składniki odżywcze wspomagają barierę skórną, zmniejszają stan zapalny, poprawiają odporność i komfort życia. Warto zadbać o to, by dieta była jak najmniej przetworzona, bogata w błonnik, zdrowe tłuszcze i antyoksydanty. Jednocześnie należy obserwować reakcje organizmu i w razie potrzeby eliminować produkty nasilające objawy, najlepiej po konsultacji z dietetykiem lub alergologiem. Właściwe żywienie może znacząco wpłynąć na łagodzenie objawów AZS i poprawę jakości życia pacjenta.