Dieta niskokaloryczna przy zespole Cushinga

Zespół Cushinga to poważne zaburzenie endokrynologiczne, które wiąże się z nadmiernym wydzielaniem kortyzolu – hormonu stresu. Choroba ta prowadzi do licznych objawów ogólnoustrojowych, w tym przyrostu masy ciała, zaburzeń metabolicznych, osteoporozy i nadciśnienia tętniczego. W leczeniu zespołu Cushinga kluczowe znaczenie ma terapia przyczynowa, jednak ogromną rolę odgrywa również odpowiednio dobrana dieta. Dieta niskokaloryczna może pomóc w opanowaniu niektórych objawów choroby oraz wspierać ogólne leczenie. W niniejszym artykule omówimy znaczenie i zasady stosowania diety niskokalorycznej u osób z zespołem Cushinga, a także przedstawimy praktyczne zalecenia dietetyczne.

Charakterystyka zespołu Cushinga i jego wpływ na metabolizm

Zespół Cushinga może mieć różne przyczyny, w tym:

• nadczynność przysadki (choroba Cushinga),
• guzki nadnerczy wydzielające kortyzol,
• ektopowe wydzielanie ACTH (np. przez guzy płuc),
• jatrogenne przyjmowanie glikokortykosteroidów.

Bez względu na przyczynę, wspólnym mianownikiem jest przewlekły nadmiar kortyzolu we krwi. Hormon ten działa katabolicznie – rozkłada białka, podnosi poziom glukozy, nasila lipolizę, ale jednocześnie prowadzi do odkładania tłuszczu w charakterystycznych miejscach (twarz, kark, brzuch). Ponadto, pod jego wpływem dochodzi do:

• insulinooporności i hiperglikemii,
• zaburzeń gospodarki lipidowej,
• utraty masy mięśniowej,
• wzrostu apetytu,
• retencji sodu i utraty potasu,
• osłabienia kości.

Z powyższych względów osoby z zespołem Cushinga mają skłonność do nadwagi i otyłości typu centralnego, cukrzycy typu 2, nadciśnienia i osteoporozy. Dieta powinna zatem wspierać terapię choroby i przeciwdziałać tym zaburzeniom.

Dlaczego dieta niskokaloryczna?

Zespół Cushinga predysponuje do znacznego przyrostu masy ciała. Wynika to z połączenia:

• nadmiernego apetytu,
• spowolnionego metabolizmu spoczynkowego,
• insulinooporności,
• zaburzonego rozkładu tłuszczu w organizmie.

Dieta niskokaloryczna, czyli o obniżonej wartości energetycznej w stosunku do dziennego zapotrzebowania, ma na celu:

• redukcję nadmiernej masy ciała,
• poprawę kontroli glikemii,
• zmniejszenie insulinooporności,
• poprawę parametrów lipidowych,
• zmniejszenie ryzyka sercowo-naczyniowego.

Trzeba jednak zaznaczyć, że dieta ta musi być jednocześnie dobrze zbilansowana – nie może prowadzić do niedoborów, a także powinna uwzględniać inne zaburzenia towarzyszące (np. osteoporozę czy nadciśnienie).

Zasady diety niskokalorycznej w zespole Cushinga

Aby dieta była skuteczna i bezpieczna, należy przestrzegać kilku podstawowych zasad:

• Deficyt kaloryczny – dieta powinna zawierać 500–800 kcal mniej niż całkowite dzienne zapotrzebowanie energetyczne, ale nie może być zbyt restrykcyjna. Minimalna energetyczność to ok. 1200 kcal dla kobiet i 1500 kcal dla mężczyzn, chyba że lekarz zaleci inaczej.
• Regularność posiłków – 4–5 mniejszych posiłków dziennie pomaga kontrolować apetyt i poziom glukozy.
• Niski indeks glikemiczny – wybieranie produktów o niskim IG pomaga w stabilizacji poziomu glukozy i ogranicza insulinooporność.
• Ograniczenie tłuszczów nasyconych – dieta powinna być uboga w tłuszcze zwierzęce, natomiast korzystna jest obecność tłuszczów nienasyconych (oleje roślinne, orzechy, awokado).
• Wysoka zawartość błonnika – błonnik sprzyja uczuciu sytości, wspiera trawienie i obniża indeks glikemiczny posiłków.
• Ograniczenie sodu – wskazane jest ograniczenie soli kuchennej i przetworzonej żywności w celu zmniejszenia retencji płynów i obciążenia serca.
• Zwiększone spożycie potasu i wapnia – korzystne dla regulacji ciśnienia i wspierania układu kostnego.
• Odpowiednie nawodnienie – minimum 1,5–2 litry wody dziennie.

Produkty zalecane i niewskazane

W diecie niskokalorycznej dla osób z zespołem Cushinga warto zwrócić szczególną uwagę na dobór składników pokarmowych.

Produkty zalecane:

• warzywa (szczególnie zielone liściaste, kapustne, papryka, brokuły),
• owoce o niskim IG (jagody, maliny, jabłka, grejpfruty),
• pełnoziarniste produkty zbożowe (płatki owsiane, kasza gryczana, chleb razowy),
• rośliny strączkowe (soczewica, ciecierzyca, fasola),
• chudy nabiał (jogurt naturalny, twaróg, mleko 1,5%),
• chude mięso (indyk, kurczak bez skóry, królik),
• ryby (szczególnie tłuste morskie, np. łosoś, makrela),
• oleje roślinne (oliwa z oliwek, olej lniany),
• orzechy i pestki (w umiarkowanych ilościach),
• woda, ziołowe herbaty.

Produkty niewskazane:

• produkty wysoko przetworzone (fast foody, słodycze, dania instant),
• tłuste mięsa i wędliny,
• smażone potrawy,
• pieczywo pszenne, biały ryż, makarony z białej mąki,
• słodzone napoje, soki z koncentratu,
• alkohol,
  
• nadmiar soli i produktów solonych (chipsy, konserwy, sery żółte).

Składniki diety szczególnie ważne w zespole Cushinga

• Białko – osoby z zespołem Cushinga często tracą masę mięśniową, dlatego dieta powinna zawierać zwiększoną ilość pełnowartościowego białka. Rekomendowane są 1,2–1,5 g białka/kg masy ciała/dobę.
• Wapń i witamina D – ze względu na ryzyko osteoporozy. Źródła wapnia to m.in. chudy nabiał, zielone warzywa, migdały. Suplementacja witaminą D powinna odbywać się pod kontrolą lekarza.
• Potas – przeciwdziała hipokaliemii i wspomaga regulację ciśnienia. Dobrymi źródłami są pomidory, banany, ziemniaki, rośliny strączkowe.
• Kwasy tłuszczowe omega-3 – działają przeciwzapalnie i wspierają metabolizm lipidów. Znajdują się w tłustych rybach, oleju lnianym i siemieniu lnianym.

Przykładowy jadłospis (1600 kcal)

Śniadanie:

• owsianka na mleku 1,5% z łyżką siemienia lnianego, malinami i orzechami włoskimi

Drugie śniadanie:

• kanapka z chleba żytniego z pastą z awokado i pomidorem

Obiad:

• grillowany filet z indyka, kasza gryczana, brokuły gotowane na parze, surówka z kapusty

Podwieczorek:

• jogurt naturalny z łyżką otrębów i jabłkiem

Kolacja:

• sałatka z tuńczykiem, gotowanym jajkiem, mixem sałat, oliwą z oliwek i pestkami dyni

Znaczenie aktywności fizycznej i zmiany stylu życia

Dieta to tylko jeden z filarów terapii zespołu Cushinga. Drugim równie istotnym jest umiarkowana, regularna aktywność fizyczna – dostosowana do możliwości chorego. Ruch wspomaga redukcję masy ciała, zwiększa wrażliwość na insulinę, wzmacnia kości i poprawia samopoczucie. Wskazane są spacery, pływanie, ćwiczenia siłowe o niewielkim obciążeniu, joga lub pilates.

Dodatkowo warto:

• ograniczyć stres (który dodatkowo podnosi poziom kortyzolu),
• zadbać o odpowiedni sen,
• unikać używek,
• monitorować ciśnienie, poziom glukozy i lipidów.

Podsumowanie

Dieta niskokaloryczna przy zespole Cushinga to nie tylko sposób na utratę masy ciała, ale również istotny element wsparcia leczenia i profilaktyki powikłań. Powinna być dobrze zbilansowana, bogata w składniki wspierające układ sercowo-naczyniowy, kostny i metaboliczny. Kluczowe znaczenie ma ograniczenie kalorii, ale przy zachowaniu odpowiednich ilości białka, błonnika, witamin i składników mineralnych. Współpraca z dietetykiem klinicznym i lekarzem endokrynologiem to najlepszy sposób na indywidualne dopasowanie planu żywieniowego i zwiększenie skuteczności leczenia.