Dieta ketogeniczna, znana również jako dieta keto, to sposób żywienia oparty na drastycznym ograniczeniu spożycia węglowodanów na rzecz tłuszczów, co prowadzi do metabolicznego stanu zwanego ketozą. W tym stanie organizm przestawia się z wykorzystywania glukozy jako głównego źródła energii na ciała ketonowe produkowane z tłuszczów. Choć dieta ta zyskuje popularność jako skuteczne narzędzie odchudzania i leczenia niektórych chorób metabolicznych, coraz częściej pojawiają się pytania o jej bezpieczeństwo, zwłaszcza w kontekście możliwego rozwoju kwasicy ketonowej.

Kwasica ketonowa to stan nagły, w którym nadmierne nagromadzenie ciał ketonowych prowadzi do zakwaszenia organizmu, co może być groźne, szczególnie u osób z cukrzycą typu 1. Artykuł ten omawia różnice między fizjologiczną ketozą a patologiczną kwasicą ketonową, wyjaśnia czynniki ryzyka i opisuje, kiedy dieta ketogeniczna może prowadzić do poważnych zaburzeń metabolicznych.

Na czym polega dieta ketogeniczna?

Dieta keto zakłada spożycie:

• około 70–80% kalorii z tłuszczów, 
• 15–20% z białka, 
• maksymalnie 5–10% z węglowodanów (czyli zwykle 20–50 g dziennie). 

Ograniczenie węglowodanów zmusza organizm do zużywania zapasów glikogenu, a następnie do produkcji ciał ketonowych (acetooctanu, beta-hydroksymaślanu i acetonu) z kwasów tłuszczowych. Jest to naturalny mechanizm adaptacyjny pozwalający przetrwać okresy niedoboru glukozy.

Czym jest kwasica ketonowa?

Kwasica ketonowa to stan charakteryzujący się wysokim stężeniem ciał ketonowych we krwi, któremu towarzyszy spadek pH krwi poniżej 7,3 i wzrost stężenia jonów wodorowych. Najczęściej występuje jako powikłanie cukrzycy typu 1, gdy niedobór insuliny uniemożliwia transport glukozy do komórek, prowadząc do nadmiernej produkcji ketonów.

Objawy kwasicy ketonowej obejmują:

• nudności i wymioty, 
• bóle brzucha, 
• odwodnienie, 
• głęboki i szybki oddech (oddech Kussmaula), 
• zapach acetonu z ust, 
• senność, splątanie, a w ciężkich przypadkach śpiączkę. 

Stan ten wymaga pilnej interwencji medycznej, zwykle leczenia dożylnego i podania insuliny.

Ketogeneza a ketoza – naturalny proces metaboliczny

Warto zaznaczyć, że fizjologiczna ketoza występująca podczas diety ketogenicznej znacząco różni się od kwasicy ketonowej. W ketozie stężenie ciał ketonowych utrzymuje się na poziomie 0,5–3 mmol/l, natomiast w kwasicy ketonowej może przekraczać 10 mmol/l. W ketozie równowaga kwasowo-zasadowa krwi nie jest zaburzona, ponieważ organizm reguluje produkcję ketonów, a obecność insuliny zapobiega ich nadprodukcji.

Ryzyko kwasicy ketonowej na diecie keto – kto jest zagrożony?

Dieta ketogeniczna sama w sobie nie prowadzi do kwasicy ketonowej u zdrowych osób. Jednak istnieją sytuacje i grupy ryzyka, w których może dojść do rozwoju tego stanu:

1. Osoby z cukrzycą typu 1

Największe ryzyko dotyczy osób z cukrzycą typu 1, u których brak endogennej insuliny może doprowadzić do niekontrolowanej produkcji ketonów. Wprowadzenie diety keto u tych pacjentów powinno odbywać się wyłącznie pod ścisłą kontrolą diabetologa.

2. Cukrzyca typu 2 z niewyrównaną glikemią

Chociaż dieta keto może poprawiać wrażliwość na insulinę, u osób z zaawansowaną cukrzycą typu 2 i zaburzeniami wydzielania insuliny istnieje pewne ryzyko kwasicy ketonowej, zwłaszcza jeśli dochodzi do infekcji, odwodnienia czy zbyt szybkiego odstawienia leków.

3. Osoby stosujące inhibitory SGLT-2

Leki te (np. dapagliflozyna, empagliflozyna), stosowane w leczeniu cukrzycy, mogą zwiększać wydalanie glukozy z moczem i sprzyjać euglikemicznej kwasicy ketonowej, nawet przy prawidłowym poziomie glukozy we krwi. W połączeniu z dietą ketogeniczną ryzyko może wzrosnąć.

4. Odwodnienie i intensywna aktywność fizyczna

Niedostateczne nawodnienie i wysiłek fizyczny zwiększają stężenie wolnych kwasów tłuszczowych we krwi, co może sprzyjać nadprodukcji ketonów, zwłaszcza w połączeniu z deficytem kalorycznym.

5. Głodówki i niedożywienie

Wprowadzenie diety ketogenicznej w warunkach niedożywienia, u osób z niską masą ciała lub po intensywnych głodówkach, może przyspieszyć proces ketogenezy i doprowadzić do zbyt wysokiego poziomu ketonów.

Dieta keto a euglikemiczna kwasica ketonowa

Coraz częściej odnotowuje się przypadki euglikemicznej kwasicy ketonowej, czyli takiej, która rozwija się mimo prawidłowego poziomu glukozy we krwi. Taki obraz może zmylić pacjenta i opóźnić rozpoznanie. Występuje najczęściej u osób stosujących inhibitory SGLT-2, kobiet w ciąży i u pacjentów z silnym stresem metabolicznym.

Jak rozpoznać niepokojące objawy?

Podczas stosowania diety keto warto być wyczulonym na sygnały mogące świadczyć o nadmiernym stężeniu ciał ketonowych:

• silne zmęczenie i dezorientacja, 
• wzmożone pragnienie i częste oddawanie moczu, 
• metaliczny zapach z ust, 
• bóle brzucha, nudności, wymioty, 
• głęboki, przyspieszony oddech. 

W przypadku pojawienia się powyższych objawów należy jak najszybciej skonsultować się z lekarzem i oznaczyć poziom ciał ketonowych we krwi lub moczu.

Jak bezpiecznie stosować dietę ketogeniczną?

Aby zminimalizować ryzyko kwasicy ketonowej, osoby decydujące się na dietę keto powinny przestrzegać kilku kluczowych zasad:

• Monitorowanie ketonów – zwłaszcza u osób z cukrzycą warto regularnie badać poziom ketonów we krwi lub moczu. 
• Stopniowe wprowadzanie diety – powolne ograniczanie węglowodanów pozwala organizmowi na adaptację. 
• Dbałość o nawodnienie – wypijanie co najmniej 2 litrów płynów dziennie pomaga usunąć nadmiar ketonów. 
• Kontrola glikemii – u diabetyków konieczne jest monitorowanie poziomu glukozy i dostosowanie dawek leków. 
• Spożycie wystarczającej ilości kalorii – głodzenie się na diecie keto może prowadzić do przeciążenia szlaków ketogenezy. 
• Współpraca z dietetykiem lub lekarzem – szczególnie ważna dla osób z chorobami przewlekłymi. 

Czy każdy może stosować dietę keto?

Dieta ketogeniczna nie jest odpowiednia dla wszystkich. Przeciwwskazaniami są m.in.:

• cukrzyca typu 1 bez ścisłego nadzoru lekarskiego, 
• choroby wątroby i trzustki, 
• niedobory enzymatyczne (np. zaburzenia metabolizmu tłuszczów), 
• okres ciąży i karmienia piersią (bez konsultacji ze specjalistą), 
• ciężkie zaburzenia elektrolitowe. 

U osób zdrowych dieta keto stosowana rozsądnie nie powinna prowadzić do kwasicy ketonowej. Jednak wymaga świadomości i znajomości sygnałów ostrzegawczych.

Podsumowanie

Dieta ketogeniczna to skuteczne narzędzie terapeutyczne, które może przynieść korzyści w zakresie kontroli masy ciała, poprawy metabolizmu glukozy czy funkcjonowania mózgu. Jednak jak każda interwencja żywieniowa, wiąże się z określonym ryzykiem, szczególnie jeśli stosowana jest nieprawidłowo lub bez nadzoru medycznego.

Kwasica ketonowa to stan potencjalnie groźny, ale rzadko występuje u osób zdrowych przestrzegających zasad diety keto. Największe ryzyko dotyczy osób z cukrzycą typu 1, pacjentów przyjmujących określone leki, odwodnionych lub w stanie niedożywienia. Rozpoznanie różnicy między fizjologiczną ketozą a patologiczną kwasicą ketonową oraz zachowanie czujności w razie pojawienia się niepokojących objawów pozwala na bezpieczne korzystanie z diety ketogenicznej.

Kluczem jest indywidualne podejście, świadome planowanie posiłków, odpowiednie nawodnienie i regularne monitorowanie parametrów metabolicznych, szczególnie u osób z chorobami przewlekłymi. Wówczas dieta keto może być skutecznym narzędziem wspierającym zdrowie, bez ryzyka poważnych powikłań.