Dieta lekkostrawna przy wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) to przewlekła choroba zapalna jelit, która prowadzi do występowania owrzodzeń i stanów zapalnych w obrębie błony śluzowej jelita grubego. Objawia się bólami brzucha, biegunkami, krwawieniem z odbytu oraz ogólnym osłabieniem organizmu. Leczenie tej choroby opiera się nie tylko na farmakoterapii, ale również na odpowiednio dobranej diecie, która może wspomagać remisję, ograniczać nasilenie objawów i poprawiać jakość życia pacjenta. Jednym z częściej stosowanych modeli żywieniowych jest dieta lekkostrawna. W niniejszym artykule omówiono, na czym polega dieta lekkostrawna w kontekście WZJG, jak ją stosować i jakie korzyści może przynieść pacjentom.

Charakterystyka wrzodziejącego zapalenia jelita grubego

WZJG należy do nieswoistych chorób zapalnych jelit (IBD – inflammatory bowel disease). Najczęściej ujawnia się między 15. a 30. rokiem życia, choć może pojawić się w każdym wieku. Choroba obejmuje błonę śluzową odbytnicy i jelita grubego, prowadząc do powstawania powierzchownych nadżerek, owrzodzeń oraz krwawień. Proces zapalny może rozciągać się od odbytnicy aż po kątnicę, a objawy kliniczne mają charakter naprzemiennych faz zaostrzeń i remisji.

Typowe objawy to:

• przewlekłe biegunki z domieszką krwi lub śluzu, 
• bóle brzucha o różnym nasileniu, 
• utrata apetytu i masy ciała, 
• gorączka, osłabienie i anemia, 
• objawy pozajelitowe (np. bóle stawów, zmiany skórne). 

Etiologia choroby jest złożona – obejmuje czynniki genetyczne, immunologiczne, środowiskowe i dietetyczne. Leczenie farmakologiczne (np. aminosalicylany, kortykosteroidy, leki immunosupresyjne) wspierane jest przez odpowiednią dietoterapię, której celem jest zmniejszenie obciążenia jelit i poprawa wchłaniania składników odżywczych.

Dlaczego dieta lekkostrawna?

Dieta lekkostrawna polega na modyfikacji zwykłej diety tak, aby była łatwiejsza do trawienia i nie obciążała przewodu pokarmowego. Zalecana jest szczególnie w stanach zapalnych jelit, po zabiegach operacyjnych, przy dolegliwościach gastrycznych oraz w chorobach, w których procesy trawienia i wchłaniania są upośledzone.

U pacjentów z WZJG dieta lekkostrawna może:

• zmniejszyć podrażnienie błony śluzowej jelita, 
• ograniczyć nasilenie biegunek i bólów brzucha, 
• poprawić tolerancję pokarmów, 
• ułatwić przyswajanie składników odżywczych, 
• wspierać proces leczenia i gojenia zmian zapalnych. 

Dieta ta nie leczy przyczyn choroby, ale pełni ważną funkcję wspomagającą, zwłaszcza w okresie zaostrzenia objawów.

Zasady diety lekkostrawnej przy WZJG

Dieta lekkostrawna nie jest jedną sztywną strukturą – powinna być indywidualnie dostosowana do etapu choroby (zaostrzenie lub remisja), tolerancji pokarmowej oraz ewentualnych współistniejących niedoborów.

Podstawowe zasady:

• wybór produktów łatwo trawionych, o niskiej zawartości błonnika nierozpuszczalnego, 
• unikanie potraw tłustych, smażonych, wzdymających i ostro przyprawionych, 
• częste, małe posiłki w regularnych odstępach czasu, 
• ograniczenie surowych warzyw i owoców, szczególnie z grubą skórką i pestkami, 
• spożywanie potraw gotowanych, duszonych, pieczonych w folii lub na parze, 
• stosowanie odpowiedniego nawodnienia, zwłaszcza przy biegunce, 
• eliminacja produktów drażniących błonę śluzową, takich jak alkohol, kawa, cola. 

Zalecane produkty w diecie lekkostrawnej

W diecie lekkostrawnej przy WZJG warto sięgać po produkty, które są łagodne dla przewodu pokarmowego i dobrze tolerowane przez pacjenta.

Produkty zalecane:

• pieczywo pszenne jasne, sucharki, bułki grahamki, 
• drobne kasze (manna, jęczmienna perłowa), biały ryż, drobna makaronowa pasta, 
• chude mięso (indyk, kurczak bez skóry, cielęcina), 
• gotowane jajka na miękko, omlety na parze, 
• chude ryby (dorsz, morszczuk, pstrąg), 
• mleko i przetwory mleczne o obniżonej zawartości tłuszczu, jeśli dobrze tolerowane, 
• gotowane warzywa: marchew, dynia, cukinia, ziemniaki, buraki, 
• dojrzałe banany, jabłka pieczone lub gotowane, przeciery owocowe, 
• oleje roślinne w niewielkich ilościach (np. olej rzepakowy), 
• ziołowe napary (rumianek, mięta), niegazowana woda, słaba herbata.

Produkty przeciwwskazane

Istnieje wiele produktów, które mogą nasilać objawy WZJG, szczególnie w okresie zaostrzenia. Ich eliminacja jest kluczowa dla zmniejszenia podrażnień i biegunek.

Produkty niewskazane:

• pieczywo razowe, żytnie, z ziarnami, 
• kasze gruboziarniste (gryczana, pęczak), makarony razowe, 
• mięsa tłuste, przetworzone, wędliny, konserwy, 
• jajka smażone lub w postaci jajecznicy na tłuszczu, 
• tłuste ryby (łosoś, makrela, śledź), 
• mleko pełnotłuste, sery pleśniowe, topione, tłuste jogurty, 
• warzywa wzdymające (kapusta, fasola, cebula, czosnek), 
• owoce cytrusowe, winogrona, owoce z pestkami i twardą skórką, 
• napoje gazowane, soki z koncentratów, kawa, alkohol, 
• ostre przyprawy, ocet, musztarda, ketchup. 

Rola błonnika pokarmowego

W diecie lekkostrawnej stosowanej przy WZJG błonnik pokarmowy powinien być ograniczony, zwłaszcza jego frakcja nierozpuszczalna, która drażni jelita. W okresie zaostrzenia choroby zaleca się:

• spożywanie warzyw i owoców po ugotowaniu, najlepiej w postaci przecierów, 
• unikanie produktów z pełnego przemiału, 
• eliminowanie pestek, skórek, łupin.

W okresie remisji można stopniowo zwiększać ilość błonnika rozpuszczalnego (np. z bananów, dyni, marchewki), który działa łagodząco na śluzówkę jelit i reguluje pasaż treści pokarmowej.

Znaczenie nawodnienia i elektrolitów

Przewlekłe biegunki w WZJG mogą prowadzić do odwodnienia i zaburzeń elektrolitowych. Dieta lekkostrawna powinna uwzględniać odpowiednie nawodnienie – minimum 1,5–2 litry płynów dziennie. W przypadku nasilonych objawów może być konieczna suplementacja elektrolitów (np. sodu, potasu) pod kontrolą lekarza.

Indywidualizacja diety

Każdy pacjent z WZJG reaguje inaczej na określone produkty. Dlatego podstawą skutecznej dietoterapii jest indywidualizacja planu żywieniowego. Warto prowadzić dziennik żywieniowy, w którym pacjent notuje spożywane produkty i ewentualne objawy. Ułatwia to identyfikację pokarmów dobrze tolerowanych oraz tych, które należy wykluczyć.

Dieta lekkostrawna w remisji i zaostrzeniu

• W fazie zaostrzenia: dieta powinna być maksymalnie lekkostrawna, bogata w produkty gotowane, zredukowana pod względem błonnika i tłuszczu. Niekiedy zalecana jest nawet dieta płynna lub papkowata. 
• W fazie remisji: można stopniowo rozszerzać dietę, zwiększać zawartość błonnika, wprowadzać więcej warzyw i owoców, pamiętając o obserwacji tolerancji. 

Suplementacja i wsparcie żywieniowe

U pacjentów z WZJG często występują niedobory składników odżywczych, takich jak żelazo, witamina B12, kwas foliowy, witamina D, wapń i cynk. W diecie lekkostrawnej należy zadbać o ich odpowiednią podaż lub zastosować suplementację zgodnie z zaleceniami specjalisty.

W ciężkich przypadkach, gdy doustne żywienie nie jest możliwe lub niewystarczające, może być konieczne żywienie dojelitowe lub pozajelitowe.

Podsumowanie

Dieta lekkostrawna odgrywa ważną rolę wspomagającą w leczeniu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Jej głównym celem jest odciążenie przewodu pokarmowego, zmniejszenie podrażnień jelit oraz poprawa tolerancji pokarmów. Odpowiednio zbilansowana dieta, dostosowana do fazy choroby i indywidualnych potrzeb pacjenta, może ograniczać nasilenie objawów, wspierać leczenie farmakologiczne i poprawiać jakość życia chorych. Kluczem do sukcesu jest jednak ścisła współpraca pacjenta z lekarzem i dietetykiem, a także uważna obserwacja reakcji organizmu na poszczególne składniki diety.