Dieta bezglutenowa przy nadczynności tarczycy

Nadczynność tarczycy to zaburzenie endokrynologiczne, które wpływa na funkcjonowanie całego organizmu. W ostatnich latach coraz więcej uwagi poświęca się znaczeniu diety, a szczególnie wpływowi glutenu, na stan zdrowia osób z chorobami tarczycy. Choć dieta bezglutenowa jest standardem w leczeniu celiakii, to jej potencjalne korzyści w kontekście nadczynności tarczycy również budzą zainteresowanie. W artykule wyjaśniamy, czy i kiedy dieta bezglutenowa może być pomocna w leczeniu nadczynności tarczycy, jakie są jej mechanizmy działania oraz jak ją prawidłowo zbilansować.

Nadczynność tarczycy – czym jest i jakie są jej przyczyny?

Nadczynność tarczycy to stan, w którym tarczyca produkuje nadmierną ilość hormonów – tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3). Hormony te regulują metabolizm, pracę serca, układu nerwowego, temperaturę ciała oraz wiele innych procesów.

Najczęstsze przyczyny nadczynności tarczycy:

• choroba Gravesa-Basedowa (najczęstsza postać autoimmunologicznej nadczynności tarczycy),
  
• wole guzkowe toksyczne,
  
• nadczynny gruczolak tarczycy (gruczolak autonomiczny),
  
• zapalenie tarczycy (np. poporodowe, wirusowe),
  
• przedawkowanie hormonów tarczycy (jatrogenna nadczynność).
  

Objawy nadczynności tarczycy obejmują: przyspieszoną akcję serca, utratę masy ciała mimo zwiększonego apetytu, nadmierne pocenie się, drżenie rąk, nerwowość, problemy ze snem, wypadanie włosów i nieregularne miesiączki.

Związek między nadczynnością tarczycy a chorobami autoimmunologicznymi

Większość przypadków nadczynności tarczycy ma podłoże autoimmunologiczne. Choroba Gravesa-Basedowa, główna przyczyna tego stanu, wynika z obecności autoprzeciwciał (TRAb) stymulujących receptor TSH, co prowadzi do nadmiernej produkcji hormonów tarczycy.

Autoimmunologiczne choroby tarczycy często współistnieją z innymi schorzeniami o tym samym charakterze, w tym:

• celiakią,
  
• cukrzycą typu 1,
  
• autoimmunologicznym zapaleniem wątroby,
  
• reumatoidalnym zapaleniem stawów.
  

Szacuje się, że celiakia występuje u około 3–7% osób z chorobą Gravesa-Basedowa, co jest znacznie wyższym odsetkiem niż w populacji ogólnej.

Gluten i choroby autoimmunologiczne – mechanizm powiązania

Gluten to białko obecne w pszenicy, jęczmieniu i życie. U osób predysponowanych genetycznie może wywołać nieprawidłową reakcję układu odpornościowego, prowadząc do celiakii – autoimmunologicznej choroby jelit, w której dochodzi do uszkodzenia kosmków jelitowych.

Uważa się, że gluten może:

• nasilać reakcje zapalne,
  
• wpływać na przepuszczalność jelit (tzw. zespół nieszczelnego jelita),
  
• promować powstawanie nowych autoprzeciwciał,
  
• nasilać przebieg chorób autoimmunologicznych, takich jak Graves czy Hashimoto.
  

Z tego względu wykluczenie glutenu z diety może być zasadne nie tylko u pacjentów z rozpoznaną celiakią, ale również u osób z podejrzeniem nadwrażliwości na gluten niezwiązanej z celiakią (NCGS) oraz w kontekście wspomagania terapii chorób autoimmunologicznych.

Dieta bezglutenowa a nadczynność tarczycy – co mówi nauka?

1. Współistnienie celiakii i choroby Gravesa

W badaniach epidemiologicznych potwierdzono częstsze współwystępowanie choroby Gravesa-Basedowa i celiakii. Osoby z celiakią, które nie stosują diety bezglutenowej, mają większe ryzyko zaburzeń hormonalnych tarczycy i trudności w kontrolowaniu poziomu hormonów.

2. Wpływ diety bezglutenowej na przebieg nadczynności

Choć nie ma jednoznacznych dowodów, że dieta bezglutenowa leczy nadczynność tarczycy, obserwacje kliniczne sugerują, że może:

• poprawiać wchłanianie leków przeciwtarczycowych,
  
• łagodzić objawy żołądkowo-jelitowe towarzyszące chorobie,
  
• wspierać remisję w chorobie Gravesa-Basedowa,
  
• zmniejszać ogólny poziom stanu zapalnego.
  

3. Znaczenie diagnostyki przed eliminacją glutenu

Przed rozpoczęciem diety bezglutenowej warto wykonać diagnostykę w kierunku celiakii – przeciwciała anty-tTG, EMA oraz biopsję jelita cienkiego (jeśli to konieczne). Po wykluczeniu celiakii można rozważyć próbę eliminacji glutenu w kontekście nadwrażliwości niezwiązanej z celiakią.

Jak powinna wyglądać dobrze zbilansowana dieta bezglutenowa przy nadczynności tarczycy?

Dieta bezglutenowa nie polega jedynie na eliminacji zbóż zawierających gluten. Aby była zdrowa i wspomagająca, powinna być zbilansowana pod względem energetycznym, makroskładników, witamin i składników mineralnych.

Zboża dozwolone:

• ryż, kukurydza, gryka, proso, amarantus, quinoa, sorgo,
  
• mąki: kukurydziana, ryżowa, jaglana, ziemniaczana, kokosowa, z tapioki,
  
• produkty oznaczone jako “bezglutenowe”.
  

Źródła białka:

• chude mięso (kurczak, indyk, cielęcina),
  
• ryby i owoce morza,
  
• jajka,
  
• rośliny strączkowe (jeśli są dobrze tolerowane),
  
• produkty mleczne (bez dodatków zawierających gluten).
  

Warzywa i owoce:

• wszystkie naturalnie bezglutenowe, bogate w błonnik, witaminy C i E oraz polifenole,
  
• szczególnie zalecane: brokuły, szpinak, jarmuż, marchew, buraki, jagody, cytrusy, jabłka.
  

Zdrowe tłuszcze:

• oliwa z oliwek, awokado, orzechy, pestki dyni i słonecznika.
  

Ważne mikroskładniki przy nadczynności tarczycy:

• selen – ma działanie przeciwzapalne i reguluje aktywność hormonów tarczycy (orzechy brazylijskie, ryby, jajka),
  
• witamina D – wspiera układ odpornościowy i może łagodzić przebieg autoimmunizacji,
  
• wapń – osoby z nadczynnością mają zwiększone ryzyko osteopenii i osteoporozy,
• żelazo i cynk – niezbędne do produkcji hormonów i funkcjonowania układu odpornościowego.

Czego unikać w diecie bezglutenowej przy nadczynności tarczycy?

• przetworzonych produktów bezglutenowych bogatych w cukry i tłuszcze trans,
  
• produktów sojowych w nadmiarze – mogą wpływać na przyswajanie leków tarczycowych,
  
• nadmiaru jodu – może zaostrzyć objawy nadczynności (chyba że lekarz zaleci inaczej),
  
• kofeiny i alkoholu w dużych ilościach – nasilają objawy nadczynności.
  

Przykładowy jadłospis bezglutenowy przy nadczynności tarczycy

Śniadanie: jaglanka z mlekiem roślinnym, bananem, orzechami brazylijskimi i cynamonem

II śniadanie: hummus z warzywami (papryka, ogórek, marchewka), pieczywo bezglutenowe

Obiad: grillowany dorsz z ryżem jaśminowym i sałatką z rukoli, pomidora i oliwy

Podwieczorek: smoothie z jarmużu, kiwi i siemienia lnianego

Kolacja: omlet z warzywami (cukinia, papryka, cebula), zioła prowansalskie

Podsumowanie

Dieta bezglutenowa może być wartościowym elementem wspomagającym leczenie nadczynności tarczycy, zwłaszcza u osób z potwierdzoną celiakią lub objawami nadwrażliwości na gluten. Eliminacja glutenu może przynieść ulgę w objawach gastrycznych, poprawić wchłanianie leków i zmniejszyć nasilenie procesów autoimmunologicznych. Warto jednak pamiętać, że nie jest to uniwersalne rozwiązanie dla wszystkich. Przed wdrożeniem diety bezglutenowej warto przeprowadzić odpowiednią diagnostykę i skonsultować się z dietetykiem, który pomoże ułożyć zbilansowany jadłospis dostosowany do indywidualnych potrzeb pacjenta.