Dieta low-FODMAP w leczeniu choroby Crohna

Choroba Crohna to przewlekłe schorzenie zapalne przewodu pokarmowego, które ma  charakter autoimmunologiczny i może obejmować każdy jego odcinek, choć najczęściej dotyczy końcowego fragmentu jelita cienkiego i początkowego jelita grubego. Objawy takie jak biegunki, bóle brzucha, wzdęcia, niedożywienie i ogólne osłabienie znacząco obniżają jakość życia pacjentów. Oprócz leczenia farmakologicznego ważnym elementem terapii jest odpowiednio dobrana dieta. Jednym z modeli żywieniowych, który zyskuje coraz większe uznanie w łagodzeniu objawów jelitowych, jest dieta low-FODMAP, czyli dieta o niskiej zawartości fermentujących oligo-, di-, monosacharydów i polioli.

Czym jest dieta low-FODMAP?

Dieta low-FODMAP została opracowana na Uniwersytecie Monash w Australii jako strategia dietetyczna wspomagająca leczenie zespołu jelita drażliwego (IBS). Jej skuteczność w zmniejszaniu objawów takich jak wzdęcia, biegunki czy bóle brzucha sprawiła, że zaczęto ją stosować także w innych schorzeniach przewodu pokarmowego, w tym u pacjentów z chorobą Crohna, szczególnie w okresach remisji.

FODMAP to skrót od:

• Fermentable – fermentujące,
• Oligosaccharides – oligosacharydy (fruktany, galaktany),
• Disaccharides – disacharydy (laktoza),
• Monosaccharides – monosacharydy (fruktoza w nadmiarze),
• And Polyols – poliole (sorbitol, mannitol, ksylitol).

Są to węglowodany krótkołańcuchowe, które słabo wchłaniają się w jelicie cienkim, szybko fermentują w jelicie grubym i przyciągają wodę do światła jelita. U osób z wrażliwym przewodem pokarmowym mogą prowadzić do nasilenia objawów żołądkowo-jelitowych.

Dlaczego dieta low-FODMAP może pomóc w chorobie Crohna?

Choć dieta low-FODMAP nie leczy przyczyn choroby Crohna, może przynieść znaczną ulgę w dolegliwościach jelitowych. Dotyczy to zwłaszcza pacjentów w remisji, którzy nadal skarżą się na objawy podobne do zespołu jelita drażliwego.

Korzyści stosowania diety low-FODMAP w chorobie Crohna:

• zmniejszenie częstotliwości i nasilenia biegunek,
• redukcja wzdęć i gazów jelitowych,
• złagodzenie bólu brzucha,
• poprawa jakości życia,
• lepsze samopoczucie psychiczne dzięki zmniejszeniu nieprzewidywalności objawów.

Fazy diety low-FODMAP

Dieta low-FODMAP przebiega w trzech etapach i powinna być stosowana pod kontrolą dietetyka, aby nie doprowadzić do niedoborów pokarmowych i nie zaburzyć równowagi mikrobioty jelitowej.

1. Faza eliminacyjna (2–6 tygodni)

Polega na całkowitym wykluczeniu produktów bogatych w FODMAP. W tym czasie ocenia się reakcję organizmu i monitoruje ustępowanie objawów.

2. Faza reintrodukcji

Stopniowe wprowadzanie grup FODMAP (np. laktozy, fruktanów) w kontrolowanych ilościach, by sprawdzić, które z nich i w jakich dawkach wywołują dolegliwości. Pozwala to na określenie indywidualnej tolerancji.

3. Faza personalizacji

Na podstawie wcześniejszych obserwacji ustala się indywidualnie dopasowaną dietę, która eliminuje jedynie nietolerowane składniki, pozwalając na jak najszerszy i najbardziej odżywczy jadłospis.

Produkty o wysokiej zawartości FODMAP – do eliminacji w 1. fazie

• Fruktany i galaktany: cebula, czosnek, por, szparagi, pszenica, żyto (w dużych ilościach),
• Laktoza: mleko krowie, owcze i kozie, jogurty, serki wiejskie,
• Fruktoza (w nadmiarze): jabłka, gruszki, mango, miód,
• Poliole: śliwki, brzoskwinie, nektarynki, produkty z ksylitolem, sorbitolem, mannitolem.

Produkty zalecane w diecie low-FODMAP

• ryż, owies, ziemniaki, komosa ryżowa,
• marchew, ogórek, cukinia, bakłażan, sałata, dynia piżmowa (w odpowiednich porcjach),
• banany (niedojrzałe), kiwi, pomarańcze,
• mięso, ryby, jajka (bez dodatków FODMAP),
• mleko bez laktozy, napoje roślinne (np. migdałowe, owsiane – bez dodatku inuliny),
• oleje roślinne, masło, zioła świeże (np. bazylia, tymianek, rozmaryn).

Wyzwania w diecie low-FODMAP dla pacjenta z Crohnem

1. Ryzyko niedoborów
   Dieta eliminacyjna, nawet krótkotrwała, może prowadzić do niedoboru błonnika, wapnia czy witamin z grupy B. Dlatego ważne jest wsparcie dietetyka i uważne planowanie posiłków.
2. Wpływ na mikrobiotę jelitową
   Niektóre produkty bogate w FODMAP to prebiotyki – pożywka dla korzystnych bakterii jelitowych. Długotrwała eliminacja może zubożyć mikroflorę, dlatego dieta nie powinna być stosowana bez wyraźnej potrzeby.
3. Konieczność indywidualizacji
   Choroba Crohna ma zróżnicowany przebieg. To, co działa u jednej osoby, może być nietolerowane przez inną. U niektórych pacjentów objawy są bardziej związane z aktywnością zapalną niż z fermentacją FODMAP.

Dieta low-FODMAP a stan zapalny

Dieta low-FODMAP nie ma bezpośredniego działania przeciwzapalnego. Nie wpływa też na remisję zapalenia jelit. Jej zastosowanie służy głównie łagodzeniu objawów czynnościowych. Dlatego nie zastępuje leczenia farmakologicznego i nie powinna być traktowana jako jedyna forma terapii. Jednak poprzez poprawę komfortu życia i zmniejszenie dolegliwości może wspierać ogólne leczenie i poprawiać wyniki terapii.

Przykładowy jadłospis low-FODMAP dla osoby z chorobą Crohna

Śniadanie: owsianka na mleku bez laktozy z kiwi i nasionami chia
II śniadanie: omlet z cukinią i pomidorami bez skórki
Obiad: pieczony filet z dorsza, ryż basmati, gotowana marchew
Podwieczorek: galaretka owocowa z winogronami
Kolacja: sałatka z gotowanym indykiem, ogórkiem, rukolą i sosem z oliwy z oliwek

Kiedy dieta low-FODMAP nie jest wskazana?

• w ostrym zaostrzeniu choroby Crohna z dużym stanem zapalnym i silną biegunką,
• przy współistniejącej niedowadze lub ciężkim niedożywieniu,
• bez nadzoru specjalisty – samodzielne stosowanie może prowadzić do błędów żywieniowych.

Podsumowanie

Dieta low-FODMAP to skuteczne narzędzie w redukcji objawów żołądkowo-jelitowych u pacjentów z chorobą Crohna, szczególnie w okresach remisji i u osób z zespołem jelita drażliwego współistniejącym z IBD. Nie leczy stanu zapalnego, ale znacząco poprawia komfort życia. Ze względu na złożoność i potencjalne ryzyko niedoborów powinna być wdrażana wyłącznie pod opieką dietetyka klinicznego. Indywidualizacja zaleceń żywieniowych, obserwacja organizmu oraz umiejętne przechodzenie przez kolejne etapy diety są kluczowe dla jej skuteczności i bezpieczeństwa.