Dieta niskosodowa w leczeniu choroby Wilsona

Choroba Wilsona to rzadka, dziedziczna choroba, w której dochodzi do patologicznego gromadzenia się miedzi w organizmie. Nadmiar tego pierwiastka odkłada się głównie w wątrobie, mózgu i rogówce, prowadząc do poważnych zaburzeń neurologicznych i uszkodzenia wątroby. Choć podstawą leczenia jest farmakoterapia (chelatacja miedzi lub blokowanie jej wchłaniania), dieta – zwłaszcza niskomiedziowa – odgrywa istotną rolę wspomagającą. Coraz częściej wskazuje się także na korzystne efekty diety niskosodowej w przebiegu tej choroby, zwłaszcza przy obecnych lub grożących powikłaniach wątrobowych, takich jak nadciśnienie wrotne czy wodobrzusze.

Choroba Wilsona – czym jest i jak wpływa na organizm?

Choroba Wilsona (degeneratio hepatolenticularis) to schorzenie uwarunkowane mutacją genu ATP7B, kodującego białko odpowiedzialne za transport miedzi w hepatocytach. W zdrowym organizmie nadmiar miedzi jest wydalany z żółcią. U chorych ten mechanizm nie działa prawidłowo, przez co miedź kumuluje się w tkankach.

Objawy choroby Wilsona zależą od wieku i zaawansowania:

• Wątrobowe: zapalenie wątroby, stłuszczenie, marskość, niewydolność,
  
• Neurologiczne: drżenia, sztywność mięśni, trudności z mową i połykaniem,
  
• Psychiczne: zaburzenia nastroju, osobowości, depresja,
  
• Oczne: pierścień Kaysera-Fleischera w rogówce.
  

Wczesne rozpoznanie i wdrożenie leczenia może zapobiec ciężkim powikłaniom. Terapia opiera się na lekach usuwających miedź z organizmu (np. penicylamina, trientyna) oraz na odpowiedniej diecie

Dieta w chorobie Wilsona – nie tylko unikanie miedzi

Dotychczasowe zalecenia dietetyczne koncentrowały się głównie na eliminacji pokarmów bogatych w miedź (wątróbka, czekolada, orzechy, owoce morza). Jednak współczesna dietoterapia w chorobie Wilsona musi uwzględniać szerszy kontekst – zwłaszcza wpływ przewlekłego uszkodzenia wątroby na gospodarkę wodno-elektrolitową. Marskość wątroby, będąca częstym powikłaniem choroby, zaburza gospodarkę sodową, prowadząc do zatrzymywania wody i sodu, rozwoju wodobrzusza oraz nadciśnienia wrotnego. W takich przypadkach wskazane jest ograniczenie spożycia sodu, by ograniczyć zatrzymywanie płynów w organizmie.

Rola sodu w organizmie i jego wpływ na pacjentów z chorobą Wilsona

Sód to niezbędny elektrolit, regulujący ciśnienie osmotyczne i gospodarkę wodno-elektrolitową. Jednak u pacjentów z przewlekłą chorobą wątroby nawet fizjologiczna ilość sodu w diecie może prowadzić do retencji płynów, co sprzyja:

• rozwojowi wodobrzusza,
  
• powstawaniu obrzęków kończyn dolnych,
  
• hiponatremii rozcieńczeniowej,
  
• nasileniu objawów nadciśnienia wrotnego.
  

W tych stanach zmniejszenie spożycia sodu (dieta niskosodowa) jest ważnym elementem leczenia, obok leków moczopędnych i monitorowania bilansu płynów.

Dieta niskosodowa – podstawowe zasady

Za dietę niskosodową uważa się sposób żywienia, w którym dzienne spożycie sodu nie przekracza 2 g (czyli około 5 g soli kuchennej). U pacjentów z marskością wątroby czy wodobrzuszem lekarz może zalecić jeszcze większe ograniczenie – nawet do 1–1,5 g sodu na dobę.

Najważniejsze zasady diety niskosodowej:

• Całkowite wyeliminowanie soli podczas gotowania i przy stole,
  
• Unikanie produktów przetworzonych: wędlin, serów żółtych, gotowych dań, konserw, zup instant, kostek rosołowych,
  
• Czytanie etykiet i wybieranie produktów o niskiej zawartości sodu,
  
• Wybieranie świeżych produktów: warzyw, owoców, mięsa i ryb bez dodatków,
  
• Stosowanie naturalnych przypraw i ziół zamiast soli (np. czosnek, oregano, bazylia, kurkuma).
  

Przykładowe produkty zalecane i przeciwwskazane

Produkty zalecane w diecie niskosodowej:

• świeże warzywa i owoce (w tym ziemniaki, banany, marchew),
  
• kasze (jaglana, gryczana, jęczmienna), ryż, płatki owsiane,
  
• chude mięso (indyk, kurczak) i ryby (np. dorsz),
  
• jajka w ograniczonych ilościach,
  
• niesolone orzechy (po konsultacji dietetycznej ze względu na zawartość miedzi),
  
• oleje roślinne tłoczone na zimno,
  
• zioła i przyprawy bez dodatku glutaminianu sodu.
  

Produkty przeciwwskazane:

• wędliny i mięsa przetworzone,
  
• sery żółte, topione, feta, pleśniowe,
  
• pieczywo z dodatkiem soli (większość pieczywa pszennego i żytniego),
  
• słone przekąski (chipsy, krakersy, paluszki),
  
• konserwy rybne i mięsne,
  
• sosy z proszku, mieszanki przyprawowe,
• fast foody, dania gotowe i mrożonki z dodatkiem soli.

Przykładowy jadłospis niskosodowy

Śniadanie:
Owsianka na wodzie z musem jabłkowym i cynamonem, zielona herbata.

II śniadanie:
Koktajl z banana, płatków owsianych i mleka roślinnego bez soli.

Obiad:
Gotowany filet z indyka, kasza jaglana, duszona marchewka z koperkiem, kompot z jabłka bez cukru.

Podwieczorek:
Sałatka z ogórka, papryki, pomidora i oliwy z oliwek z dodatkiem bazylii.

Kolacja:
Kanapki z pieczywa domowego bez soli z pastą z ciecierzycy, napar z melisy.

Korzyści z diety niskosodowej w chorobie Wilsona

Ograniczenie sodu w diecie może przynieść wymierne efekty w terapii choroby Wilsona, zwłaszcza w przypadku powikłań wątrobowych:

• zmniejszenie ilości płynu w jamie otrzewnowej (łagodzenie wodobrzusza),
  
• poprawa komfortu życia (zmniejszenie uczucia ciężkości, poprawa apetytu),
  
• zmniejszenie obrzęków kończyn,
  
• lepsza kontrola ciśnienia tętniczego i żylnego,
  
• potencjalne zmniejszenie zapotrzebowania na leki moczopędne,
  
• poprawa ogólnego stanu odżywienia.
  

Dodatkowo, dieta ta jest zgodna z innymi zaleceniami w chorobie Wilsona, ponieważ opiera się na świeżych, nieprzetworzonych produktach ubogich w miedź.

Pułapki i trudności stosowania diety niskosodowej

Wdrożenie takiej diety może być trudne na początku, szczególnie dla osób przyzwyczajonych do mocno solonej żywności. Do najczęstszych trudności należą:

• niska dostępność produktów bez soli w sklepach,
  
• konieczność samodzielnego gotowania i unikania restauracji,
  
• trudność w dokładnym oszacowaniu zawartości sodu w niektórych produktach,
  
• ryzyko niedoborów przy nieprawidłowym bilansowaniu diety.
  

Dlatego warto korzystać z pomocy dietetyka klinicznego, który pomoże opracować indywidualny plan żywieniowy, uwzględniający także inne potrzeby chorego (np. kaloryczność, niedobory, preferencje smakowe).

Podsumowanie

Dieta niskosodowa to ważny element wspierający leczenie choroby Wilsona, zwłaszcza w zaawansowanych stadiach, gdy dochodzi do uszkodzenia wątroby i zaburzeń gospodarki wodno-elektrolitowej. Ograniczenie sodu pomaga zmniejszyć wodobrzusze, obrzęki i ryzyko powikłań naczyniowych. Choć nie zastępuje leczenia farmakologicznego, stanowi jego istotne uzupełnienie, poprawiając skuteczność terapii i jakość życia pacjentów. Kluczowe jest indywidualne podejście, edukacja chorego oraz monitorowanie efektów diety w porozumieniu z lekarzem i dietetykiem.