Dieta przy padaczce – zalecenia i produkty wspierające leczenie

Padaczka (epilepsja) to jedna z najczęściej diagnozowanych chorób neurologicznych – dotyka około 1% populacji. Charakteryzuje się nawracającymi napadami padaczkowymi, spowodowanymi nagłym i nadmiernym wyładowaniem bioelektrycznym w komórkach nerwowych mózgu. Choroba może mieć różne przyczyny – od genetycznych po pourazowe i metaboliczne. W większości przypadków leczenie opiera się na farmakoterapii, jednak u części pacjentów leki nie przynoszą oczekiwanych rezultatów. W takich sytuacjach coraz częściej rozważa się dietoterapię, zwłaszcza dietę ketogeniczną, jako uzupełnienie terapii.

Dlaczego dieta ma znaczenie w leczeniu padaczki?

Zależność między dietą a funkcjonowaniem układu nerwowego jest dobrze udokumentowana. Składniki odżywcze wpływają na przewodnictwo nerwowe, produkcję neuroprzekaźników oraz metabolizm komórek mózgowych. U osób z padaczką odpowiednio dobrana dieta może:

• zmniejszyć częstotliwość i intensywność napadów,
  
• poprawić tolerancję leków przeciwpadaczkowych,
  
• ograniczyć skutki uboczne terapii,
  
• wspomagać regenerację układu nerwowego,
  
• poprawić ogólne samopoczucie i jakość życia.
  

Najlepiej poznaną i przebadaną dietą w leczeniu padaczki jest dieta ketogeniczna, ale istotne są również ogólne zasady zdrowego odżywiania i eliminacja produktów, które mogą nasilać objawy neurologiczne.

Dieta ketogeniczna – klasyczne rozwiązanie w leczeniu padaczki

Dieta ketogeniczna (ketogenna, KD) to sposób żywienia o bardzo niskiej zawartości węglowodanów, wysokim udziale tłuszczu i umiarkowanym białka. Celem diety jest wprowadzenie organizmu w stan ketozy – sytuacji, w której energia czerpana jest głównie z ciał ketonowych zamiast z glukozy.

Główne założenia diety ketogenicznej:

• tłuszcze: 70–90% energii,
  
• białka: 5–20% energii,
  
• węglowodany: 2–5% energii (zwykle poniżej 20–50 g dziennie).
  

Dieta ta została po raz pierwszy wprowadzona w latach 20. XX wieku właśnie jako forma leczenia padaczki u dzieci opornych na leki. Obecnie znajduje zastosowanie głównie u dzieci, ale również – z pewnymi modyfikacjami – u dorosłych.

Korzyści stosowania diety ketogenicznej u pacjentów z padaczką:

• zmniejszenie liczby napadów (u 30–60% pacjentów),
  
• w niektórych przypadkach całkowite ich wyeliminowanie,
  
• poprawa funkcji poznawczych u dzieci,
  
• zmniejszenie zapotrzebowania na leki.
  

Jak działa dieta ketogeniczna?

Mechanizm działania KD nie jest w pełni poznany, ale najważniejsze hipotezy to:

• ciała ketonowe mają działanie neuroprotekcyjne i stabilizujące błony neuronów,
  
• obniżony poziom glukozy we krwi ogranicza nadmierne pobudzenie neuronów,
  
• zwiększona produkcja GABA (hamującego neuroprzekaźnika),
  
• zmniejszenie stresu oksydacyjnego i stanów zapalnych w mózgu.
  

Produkty dozwolone w diecie ketogenicznej:

• tłuste ryby (łosoś, makrela, sardynki),
  
• mięso, jaja, podroby,
  
• oleje roślinne (kokosowy, lniany, oliwa z oliwek),
  
• orzechy i nasiona (migdały, orzechy włoskie, siemię lniane),
  
• awokado, oliwki,
  
• warzywa niskoskrobiowe (cukinia, brokuły, kalafior, sałata, ogórek),
  
• nabiał pełnotłusty (masło, śmietana, sery dojrzewające).
  

Produkty zakazane:

• produkty zbożowe (chleb, makaron, ryż, kasze),
  
• słodycze, cukier, miód,
  
• owoce (z wyjątkiem niewielkiej ilości jagód),
  
• warzywa bogate w skrobię (ziemniaki, kukurydza, marchew),
  
• napoje słodzone, soki owocowe,
  
• rośliny strączkowe.
  

Uwaga:

Dieta ketogeniczna powinna być stosowana wyłącznie pod kontrolą lekarza i dietetyka klinicznego. Wymaga indywidualnego planowania i częstych kontroli (np. badań poziomu ketonów, funkcji wątroby, lipidogramu).

Inne modele dietetyczne wspierające pacjentów z padaczką

Nie każdy pacjent dobrze toleruje klasyczną dietę ketogeniczną. Dlatego opracowano jej modyfikacje i inne schematy dietetyczne, które mogą przynosić korzyści:

1. Dieta MCT (Medium Chain Triglycerides)

W tej wersji większy udział tłuszczu pochodzi z trójglicerydów średniołańcuchowych, które łatwiej wywołują ketozę. Dzięki temu można spożywać więcej węglowodanów i białka niż w klasycznym KD.

2. Dieta Atkinsa zmodyfikowana (MAD)

Mniej restrykcyjna forma keto – zezwala na większą ilość białka i około 10–20 g węglowodanów dziennie. Często stosowana u młodzieży i dorosłych.

3. Dieta niskoglikemiczna (LGIT)

Skupia się nie na ograniczeniu ilości węglowodanów, lecz na ich jakości – dozwolone są tylko produkty o niskim indeksie glikemicznym. Może być łatwiejsza do utrzymania w dłuższej perspektywie.

Suplementacja i wspieranie organizmu dietą

Pacjenci z padaczką – niezależnie od stosowanej diety – mogą być narażeni na niedobory pewnych składników. Warto zwrócić szczególną uwagę na:

• Witaminę D – wspomaga funkcjonowanie układu nerwowego, często jest obniżona u pacjentów przyjmujących leki przeciwpadaczkowe,
  
• Witaminy z grupy B (B6, B12, kwas foliowy) – biorą udział w syntezie neuroprzekaźników,
  
• Magnez – działa przeciwdrgawkowo, obniża pobudliwość neuronów,
  
• Cynk i selen – ważne dla funkcji antyoksydacyjnych i odporności,
  
• Kwasy tłuszczowe omega-3 – wspierają mózg i działają przeciwzapalnie.
  

Produkty bogate w wymienione składniki:

• ryby morskie (omega-3, witamina D),
  
• pestki dyni, migdały (magnez, cynk),
  
• zielone warzywa liściaste (kwas foliowy),
  
• jajka (B12, cholina),
  
• produkty pełnoziarniste (w diecie LGIT lub przy braku ketozy).
  

Czego unikać w diecie przy padaczce?

Niezależnie od stosowanego modelu żywieniowego, niektóre substancje mogą nasilać objawy padaczki lub wchodzić w interakcje z lekami.

Warto unikać:

• nadmiaru cukru i produktów wysokoprzetworzonych (mogą wpływać na glikemię i neuroprzekaźniki),
  
• glutaminianu sodu (możliwy czynnik wyzwalający napady),
  
• alkoholu (znosi działanie leków przeciwpadaczkowych, może prowokować napady),
  
• kofeiny (w dużych ilościach – podnosi pobudliwość nerwową),
  
• sztucznych słodzików (np. aspartamu – wpływ kontrowersyjny, ale lepiej unikać).
  

Styl życia i żywienie – praktyczne wskazówki

• Jedz regularnie – spadki glukozy mogą być potencjalnym wyzwalaczem napadu.
  
• Prowadź dziennik żywieniowy – ułatwia identyfikację potencjalnych alergenów i czynników prowokujących.
  
• Konsultuj zmiany w diecie z lekarzem – zwłaszcza jeśli przyjmujesz leki.
  
• Dbaj o sen i nawodnienie – odwodnienie i niedosypianie mogą zwiększać ryzyko napadu.
  

Podsumowanie

Odpowiednia dieta może znacząco wspomóc leczenie padaczki – zarówno poprzez bezpośredni wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego, jak i przez poprawę ogólnej kondycji organizmu. Najlepiej przebadaną strategią jest dieta ketogeniczna, ale istnieją także inne modele, które mogą przynosić efekty przy mniejszym rygorze. Kluczowe jest podejście indywidualne – dostosowanie diety do potrzeb pacjenta, rodzaju padaczki i tolerancji organizmu. Niezależnie od wybranego schematu, warto postawić na żywność naturalną, regularność posiłków i wsparcie specjalisty.