Dieta przy mukowiscydozie – co wspiera prawidłowe odżywienie?

Mukowiscydoza to choroba wielonarządowa, w której odpowiednie żywienie odgrywa ogromną rolę w utrzymaniu dobrej kondycji organizmu, wspieraniu leczenia i zapobieganiu powikłaniom. Zaburzenia trawienia i wchłaniania, zwiększone zapotrzebowanie na energię i częste infekcje sprawiają, że osoby z mukowiscydozą muszą zwracać szczególną uwagę na codzienny jadłospis. Jak powinna wyglądać dieta przy tej chorobie? Jakie produkty i składniki pomagają w walce o lepsze funkcjonowanie układu pokarmowego i oddechowego?

Wyzwania żywieniowe w mukowiscydozie

Mukowiscydoza (ang. cystic fibrosis, CF) to choroba genetyczna, w której dochodzi do zaburzenia transportu jonów chlorkowych przez błony komórkowe. Skutkiem tego jest nadmierna lepkość i gęstość wydzielin gruczołów zewnątrzwydzielniczych, co prowadzi do przewlekłych infekcji układu oddechowego oraz zaburzeń funkcjonowania trzustki i jelit. W Polsce żyje z tą chorobą ponad 2000 osób, a leczenie wymaga wielodyscyplinarnego podejścia – w tym codziennej fizjoterapii i bardzo starannego żywienia.

Zaburzenia trawienia i wchłaniania wynikające z niewydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki mogą prowadzić do niedoborów białka, witamin i minerałów, a także do niedożywienia. Utrzymanie prawidłowej masy ciała jest jednym z najważniejszych czynników warunkujących lepsze rokowanie. Dieta przy mukowiscydozie musi być dostosowana do indywidualnych potrzeb, ale można wskazać ogólne zasady, które wspierają codzienne funkcjonowanie chorego.

Chorzy z CF zmagają się z wieloma trudnościami, które wpływają na stan odżywienia:

• niewydolność trzustki – brak enzymów trawiennych powoduje niedostateczne trawienie tłuszczów, białek i węglowodanów, prowadząc do biegunek tłuszczowych, wzdęć i niedoborów;
  
• zwiększone zapotrzebowanie energetyczne – przewlekłe stany zapalne i wysiłek oddechowy zwiększają wydatek energetyczny;
  
• częste zakażenia – infekcje bakteryjne i wirusowe zwiększają potrzeby metaboliczne;
  
• utrudnione jedzenie – przewlekły kaszel, śluz w drogach oddechowych, mdłości, refluks i zmniejszony apetyt utrudniają spożywanie odpowiedniej ilości kalorii.
  

Dlatego nadrzędnym celem diety jest pokrycie zwiększonych potrzeb energetycznych i odżywczych oraz zapobieganie niedożywieniu.

Podstawowe zasady diety przy mukowiscydozie

1. Wysoka kaloryczność
   Dieta osoby z mukowiscydozą powinna dostarczać od 120% do 150% dziennego zapotrzebowania energetycznego zdrowej osoby w tym samym wieku i o tej samej masie ciała. Dzieci potrzebują jeszcze więcej kalorii ze względu na wzrost i rozwój.
2. Duża zawartość tłuszczu
   Tłuszcze są najbardziej kalorycznym składnikiem diety – 1 g dostarcza 9 kcal. W diecie osoby z CF tłuszcze powinny stanowić 35–40% całkowitej energii. Należy jednak pamiętać o stosowaniu enzymów trzustkowych (np. preparatów z pankreatyną), które umożliwiają prawidłowe trawienie tłuszczów.
3. Wysoka zawartość białka
   Białko powinno stanowić 15–20% energii w diecie. To ważny składnik wspierający regenerację, odporność i rozwój mięśni. Dobre źródła białka to mięso, ryby, jaja, nabiał, a w wersji wegetariańskiej: tofu, strączki, orzechy i nasiona (z uwzględnieniem strawności i tolerancji).
4. Odpowiednia podaż węglowodanów
   Węglowodany stanowią uzupełnienie kaloryczności i są ważnym źródłem energii. Należy wybierać te o niskim i średnim indeksie glikemicznym, zwłaszcza w przypadku współistniejącej cukrzycy związanej z CF (CFRD).
5. Enzymy trawienne z posiłkiem
   Większość chorych z CF wymaga przyjmowania enzymów trzustkowych przy każdym posiłku i przekąsce. Bez nich przyswajanie składników odżywczych jest znacznie upośledzone.
6. Suplementacja witaminowa
   Zaburzenia wchłaniania tłuszczów prowadzą do niedoborów witamin rozpuszczalnych w tłuszczach: A, D, E i K. Niezbędna jest ich codzienna suplementacja w specjalnych formach przyswajalnych (np. emulsjach).
7. Większa liczba posiłków dziennie
   Zaleca się spożywanie 5–6 posiłków dziennie oraz 1–2 przekąsek kalorycznych. Częste jedzenie pozwala na łatwiejsze osiągnięcie dziennego bilansu energetycznego.

Co warto jeść przy mukowiscydozie?

Produkty wysokokaloryczne i odżywcze:

• pełnotłuste produkty mleczne (ser żółty, śmietana, jogurt grecki, mleko pełne),
  
• mięso i ryby (szczególnie tłuste ryby morskie: łosoś, makrela, śledź),
  
• jaja w różnej postaci,
  
• oleje roślinne tłoczone na zimno (oliwa, olej rzepakowy, lniany),
  
• masło orzechowe, awokado, orzechy i pestki (jeśli dobrze tolerowane).
  

Produkty zbożowe:

• pieczywo pszenne i razowe, bułki, naleśniki, placuszki, płatki zbożowe,
  
• kasze, ryż, makaron – źródło węglowodanów i błonnika.
  

Owoce i warzywa:

• najlepiej gotowane, pieczone lub duszone – łatwiej się trawią,
  
• bogate w witaminy i błonnik – wspierają odporność i mikrobiotę jelitową.
  

Przekąski energetyczne:

• koktajle mleczne, batony wysokoenergetyczne (specjalistyczne lub domowe),
  
• kisiele, budynie, desery na bazie jajek i mleka.
  

Płyny:

• woda, zupy, kompoty – nawodnienie jest szczególnie ważne przy częstych infekcjach, poceniu się i podwyższonej temperaturze.
  

Czego unikać?

• niskotłuszczowych produktów „fit” (zbyt mało kalorii przy dużym zapotrzebowaniu),
  
• smażonych potraw, jeśli powodują problemy trawienne,
  
• sztucznych słodzików i produktów o niskiej wartości odżywczej (np. napojów gazowanych, chipsów, fast foodów).
  

Przykładowy jadłospis

Śniadanie:
omlet z dwóch jaj z serem żółtym, kanapka z masłem i pastą z tuńczyka, kakao na mleku

II śniadanie:
bananowy koktajl na mleku pełnym z dodatkiem jogurtu i masła orzechowego

Obiad:
zupa krem z dyni na maśle, risotto z kurczakiem i warzywami, surówka z marchewki z olejem lnianym

Podwieczorek:
budyń waniliowy z dodatkiem żółtka i mleka, garść rodzynek

Kolacja:
grzanki z chleba pełnoziarnistego z pastą z awokado i jajka, herbata z miodem

Suplementy i preparaty specjalne

W diecie przy mukowiscydozie mogą być stosowane:

• preparaty wysokoenergetyczne (np. Nutridrink, Fortimel) – szczególnie przy niedożywieniu,
  
• specjalistyczne preparaty białkowe,
  
• enzymy trzustkowe (zawsze indywidualnie dobrane),
  
• witaminy ADEK w formach rozpuszczalnych w tłuszczach,
• probiotyki wspierające florę jelitową.

Dieta u dzieci i niemowląt

U niemowląt z mukowiscydozą bardzo ważne jest karmienie piersią (jeśli to możliwe) lub mlekiem modyfikowanym, z odpowiednią suplementacją enzymów. Wprowadzanie pokarmów stałych odbywa się zgodnie z zasadami rozszerzania diety, ale z większym naciskiem na kaloryczność, tłuszcze i suplementy witaminowe.

Dieta przy mukowiscydozie a cukrzyca (CFRD)

Cukrzyca związana z mukowiscydozą wymaga specjalnego podejścia – należy ograniczyć cukry proste, ale nadal dbać o wysoką kaloryczność posiłków. W diecie przy CFRD ważna jest kontrola glikemii, ale nie można dopuścić do niedożywienia.

Wsparcie psychodietetyczne i logistyczne

Jedzenie przy mukowiscydozie często wiąże się z poczuciem przymusu, stresem lub niechęcią – szczególnie u dzieci. Warto włączyć do opieki psychologa i dietetyka, którzy pomogą opracować indywidualny plan żywienia i zmotywować chorego do regularnych posiłków.

Podsumowanie

Dieta w mukowiscydozie jest jednym z filarów leczenia i musi być prowadzona świadomie, konsekwentnie oraz z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb pacjenta. Wysokokaloryczne, bogate w tłuszcz i białko posiłki, wsparte odpowiednią suplementacją enzymatyczną i witaminową, pozwalają utrzymać prawidłowe odżywienie, wspierają odporność i spowalniają progresję choroby. Prawidłowo zbilansowany jadłospis może znacząco poprawić komfort i długość życia osób z mukowiscydozą – dlatego warto zadbać o niego każdego dnia.