Histamina – co to jest, jak działa i za co odpowiada w organizmie?

Histamina kojarzona jest głównie z reakcjami alergicznymi i katarem siennym, jednak jej rola w organizmie jest znacznie szersza. To związek, który reguluje szereg procesów fizjologicznych, takich jak wydzielanie kwasu solnego w żołądku, funkcje układu odpornościowego czy przewodnictwo nerwowe. Zaburzenia metabolizmu histaminy mogą prowadzić do nietolerancji histaminy, czyli zespołu objawów przypominających alergię, ale bez udziału mechanizmów immunologicznych. Czym dokładnie jest histamina, jak działa i za co odpowiada w organizmie człowieka?

Czym jest histamina?

Histamina to związek chemiczny z grupy amin biogennych, powstający z aminokwasu histydyny w wyniku reakcji dekarboksylacji. Jest produkowana i magazynowana przede wszystkim w komórkach tucznych (mastocytach), bazofilach oraz neuronach histaminergicznych. Histamina pełni funkcję neuroprzekaźnika i mediatora procesów zapalnych, a jej działanie zależy od rodzaju receptora, z którym się wiąże.

Główne typy receptorów histaminowych

Histamina oddziałuje na komórki poprzez cztery rodzaje receptorów histaminowych:

• H1 – odpowiada za reakcje alergiczne, rozszerzanie naczyń krwionośnych, zwiększoną przepuszczalność naczyń, skurcz oskrzeli, świąd, pokrzywkę.
  
• H2 – reguluje wydzielanie kwasu solnego w żołądku, wpływa na pracę serca i reakcje immunologiczne.
  
• H3 – znajduje się w ośrodkowym układzie nerwowym, reguluje uwalnianie neurotransmiterów, wpływa na sen, czuwanie, apetyt.
  
• H4 – związany z układem odpornościowym, obecny na komórkach szpiku, reguluje migrację leukocytów i stan zapalny.
  

Główne funkcje histaminy w organizmie

1. Udział w reakcjach alergicznych i zapalnych

Najbardziej znana rola histaminy to udział w reakcji nadwrażliwości typu I, czyli alergii IgE-zależnej. Po kontakcie z alergenem dochodzi do degranulacji komórek tucznych i uwolnienia histaminy. W rezultacie pojawiają się objawy takie jak:

• świąd,
  
• pokrzywka,
  
• obrzęk,
  
• katar,
  
• łzawienie,
  
• skurcz oskrzeli.
  

Histamina zwiększa przepuszczalność naczyń włosowatych, co ułatwia przedostawanie się komórek odpornościowych do tkanek, ale może również prowadzić do nadmiernego obrzęku i spadku ciśnienia krwi (w przypadku reakcji anafilaktycznej).

2. Regulacja wydzielania kwasu solnego w żołądku

W żołądku histamina wydzielana przez komórki enterochromafinowe (ECL) pobudza receptory H2 na komórkach okładzinowych, co prowadzi do wzrostu wydzielania kwasu solnego. To mechanizm kluczowy dla procesu trawienia białek. Dlatego blokery receptora H2 (np. ranitydyna, famotydyna) były stosowane w leczeniu choroby wrzodowej i refluksu żołądkowo-przełykowego.

3. Neuroprzekaźnik w ośrodkowym układzie nerwowym

Histamina jako neuroprzekaźnik pełni ważne funkcje w mózgu. Odpowiada m.in. za:

• regulację rytmu snu i czuwania,
• kontrolę łaknienia,
  
• pamięć i uczenie się,
  
• termoregulację.
  

Niektóre leki przeciwhistaminowe (np. starsze generacje H1-blokerów) mogą przechodzić przez barierę krew–mózg i powodować senność właśnie poprzez blokowanie receptorów histaminowych w OUN.

4. Udział w odpowiedzi immunologicznej

Histamina działa jako mediator układu odpornościowego – przyciąga komórki zapalne (chemotaksja), zwiększa ich aktywność i wpływa na dojrzewanie limfocytów. Receptor H4 jest szczególnie ważny w chorobach zapalnych, takich jak astma, zapalenie jelit czy reumatoidalne zapalenie stawów.

Gdzie powstaje i gdzie występuje histamina?

Histamina jest produkowana endogennie w organizmie, ale może być również dostarczana z zewnątrz – z pożywieniem. Występuje w wielu tkankach:

• w skórze – w komórkach tucznych, odpowiada za reakcje alergiczne,
  
• w błonach śluzowych – nosa, oskrzeli, przewodu pokarmowego,
  
• w mózgu – w neuronach histaminergicznych,
  
• w komórkach żołądka – jako regulator wydzielania kwasu solnego.
  

Histamina w żywności

Histamina może być obecna w produktach spożywczych, zwłaszcza fermentowanych lub długo dojrzewających. Jej ilość rośnie w miarę psucia się żywności – dlatego produkty nieświeże są szczególnie niebezpieczne dla osób z nietolerancją histaminy.

Produkty bogate w histaminę:

• sery dojrzewające (np. parmezan, camembert),
  
• wędliny i mięsa dojrzewające,
  
• ryby konserwowane i wędzone (tuńczyk, makrela, sardynki),
  
• kiszonki (kapusta kiszona, ogórki kiszone),
  
• napoje alkoholowe (zwłaszcza czerwone wino, piwo),
  
• produkty fermentowane: sos sojowy, ocet balsamiczny, tempeh,
  
• pomidory, bakłażany, szpinak, awokado.
  

Niektóre produkty nie zawierają histaminy, ale mogą uwalniać ją z komórek tucznych (tzw. histaminoliberatory), np.: cytrusy, czekolada, truskawki, orzechy, owoce morza.

Nietolerancja histaminy – co to takiego?

Nietolerancja histaminy (ang. histamine intolerance, HIT) to stan, w którym organizm nie jest w stanie skutecznie rozkładać histaminy, prowadząc do jej nadmiernego nagromadzenia we krwi i objawów przypominających alergię.

Przyczyny:

• niedobór enzymu diaminooksydazy (DAO) – głównego enzymu rozkładającego histaminę w jelicie,
  
• nadmiar histaminy w diecie,
  
• zaburzenia mikroflory jelitowej,
  
• leki blokujące aktywność DAO (np. niektóre antybiotyki, przeciwbólowe, przeciwdepresyjne).
  

Objawy nietolerancji histaminy:

• katar, zatkany nos, kichanie,
  
• bóle głowy i migreny,
  
• pokrzywka, świąd, zaczerwienienie skóry,
  
• zaburzenia trawienia (wzdęcia, biegunki, bóle brzucha),
  
• przyspieszone bicie serca,
  
• spadki ciśnienia, zawroty głowy.
  

Nietolerancja histaminy nie jest alergią – nie wiąże się z obecnością przeciwciał IgE. Dlatego testy alergiczne mogą być ujemne mimo występowania objawów.

Jak diagnozuje się problemy z histaminą?

Obecnie nie istnieje jednoznaczny test diagnostyczny dla nietolerancji histaminy. Diagnoza opiera się na:

• obserwacji objawów, ich powiązaniu z dietą,
  
• wykluczeniu innych przyczyn (np. alergii, IBS),
  
• testowej diecie niskohistaminowej – poprawa samopoczucia po eliminacji histaminy sugeruje nietolerancję,
  
• badaniu aktywności enzymu DAO (dostępne komercyjnie, choć nie zawsze miarodajne).
  

Rola enzymu DAO

Diaminooksydaza (DAO) to enzym wytwarzany w jelicie cienkim, odpowiedzialny za rozkład histaminy dostarczanej z pożywieniem. Jeśli jego aktywność jest niska, histamina nie jest skutecznie metabolizowana i przechodzi do krwiobiegu, powodując objawy.

Niektóre osoby mają genetycznie uwarunkowany niedobór DAO. Inni nabywają go wskutek:

• przewlekłego stanu zapalnego jelit (np. SIBO, celiakia),
  
• przyjmowania niektórych leków (np. NLPZ, metronidazol, werapamil),
  
• niedoborów witamin (B6, C, miedź).
  

Leczenie i postępowanie dietetyczne

1. Dieta niskohistaminowa

Podstawą leczenia nietolerancji histaminy jest unikanie produktów bogatych w histaminę oraz tych, które mogą ją uwalniać z komórek.

Zalecane produkty:

• świeże mięso i ryby,
  
• warzywa niskohistaminowe (cukinia, dynia, buraki, brokuły),
  
• ryż, kasze, komosa ryżowa,
  
• mleko roślinne (np. owsiane, ryżowe),
  
• jabłka, gruszki, borówki.
  

Unikać należy:

• serów dojrzewających, wędlin, kiszonek, ryb w puszce,
  
• alkoholu, szczególnie czerwonego wina i piwa,
  
• pomidorów, bakłażanów, szpinaku,
  
• czekolady, cytrusów, truskawek, orzechów.
  

2. Suplementacja DAO

Dostępne są preparaty zawierające enzym DAO, przyjmowane przed posiłkiem w celu poprawy tolerancji histaminy. Skuteczność takich suplementów jest różna – lepiej działają jako doraźne wsparcie niż podstawowe leczenie.

3. Suplementy wspierające rozkład histaminy:

• witamina B6 (kofaktor DAO),
  
• witamina C (stabilizuje komórki tuczne),
  
• miedź (niezbędna do działania DAO),
  
• probiotyki – poprawiają równowagę mikroflory jelitowej i barierę śluzówkową.
  

Podsumowanie

Histamina to związek o ogromnym znaczeniu fizjologicznym. Wspiera trawienie, funkcje odpornościowe, reguluje sen i odpowiada za reakcje alergiczne. Jednak jej nadmiar – zwłaszcza przy niedoborze enzymów rozkładających histaminę – może prowadzić do szeregu uciążliwych objawów, które przypominają alergię, ale nią nie są. W takich przypadkach kluczowe znaczenie ma dieta ubogohistaminowa, ograniczenie czynników wyzwalających oraz ewentualna suplementacja enzymem DAO i witaminami wspierającymi jego działanie. Świadomość roli histaminy w organizmie to ważny krok w kierunku skuteczniejszego zarządzania dolegliwościami i poprawy jakości życia.