Kawa vs. yerba mate: Porównanie właściwości, zalet i wad

Kawa i yerba mate to dwa napoje, które od wieków pobudzają, inspirują i towarzyszą ludziom w codziennych rytuałach. Oba zawierają naturalne substancje stymulujące, wpływają na koncentrację i nastrój, a jednocześnie różnią się składem, smakiem i sposobem działania na organizm. Wybór między nimi często zależy od indywidualnych preferencji, ale też od tego, jak reaguje na nie układ nerwowy, trawienny i sercowo-naczyniowy. Warto więc przyjrzeć się bliżej, czym właściwie różnią się kawa i yerba mate – oraz jakie korzyści i potencjalne zagrożenia niosą.

Skąd pochodzą i czym się różnią?

Kawa pochodzi z ziaren drzewa kawowca (Coffea arabica lub Coffea canephora – robusta), a jej historia sięga Etiopii i Jemenu. Obecnie jest jednym z najczęściej spożywanych napojów na świecie, a rytuał picia kawy stał się elementem kultury w niemal każdym kraju.

Yerba mate to z kolei napar z liści ostrokrzewu paragwajskiego (Ilex paraguariensis), pochodzący z Ameryki Południowej. Piją go od stuleci mieszkańcy Paragwaju, Argentyny, Urugwaju i Brazylii, często w towarzystwie, z tradycyjnego naczynka – matero – przez metalową rurkę, czyli bombillę.

Różnice między tymi napojami wynikają nie tylko z pochodzenia, lecz także z rodzaju substancji aktywnych. Kawa zawiera głównie kofeinę, natomiast yerba mate – mieszaninę alkaloidów zwanych mateiną, teobrominą i teofiliną, które działają łagodniej i dłużej.

Kofeina i mateina – jak działają na organizm?

Zarówno kawa, jak i yerba mate zawierają substancje pobudzające, jednak ich wpływ na organizm różni się pod względem dynamiki.

Kofeina z kawy wchłania się bardzo szybko – pierwsze efekty można zauważyć już po 15–20 minutach od spożycia. Pobudza ośrodkowy układ nerwowy, poprawia koncentrację, redukuje senność i zwiększa wydolność fizyczną. Jej działanie jest jednak krótkotrwałe – zwykle trwa od 2 do 4 godzin, po czym może nastąpić spadek energii.

Mateina, zawarta w yerba mate, działa wolniej i łagodniej. Nie powoduje gwałtownych skoków energii ani nagłego „zjazdu” po kilku godzinach. W przeciwieństwie do kawy, nie wypłukuje w tak dużym stopniu magnezu i nie prowadzi do tak wyraźnego pobudzenia nadnerczy. W efekcie daje bardziej zrównoważone, długotrwałe pobudzenie, często opisywane jako „czujny spokój”.

Zawartość kofeiny – ile naprawdę jej pijemy?

Zawartość kofeiny w napojach zależy od sposobu przygotowania. Średnia filiżanka kawy (ok. 200 ml) zawiera od 80 do 120 mg kofeiny, a espresso – około 60–90 mg.

Yerba mate w typowym naparze ma od 50 do 80 mg kofeiny na 200 ml, ale ponieważ liście są zwykle wielokrotnie zalewane wodą, całkowita ilość spożytej kofeiny może być zbliżona lub nawet wyższa niż w przypadku jednej kawy.

W praktyce jednak działanie yerba mate jest bardziej rozciągnięte w czasie, dlatego nie powoduje tak gwałtownego wzrostu ciśnienia ani tętna.

Antyoksydanty i składniki odżywcze

Zarówno kawa, jak i yerba mate to bogate źródła antyoksydantów. W kawie dominują kwasy chlorogenowe, które wspierają metabolizm glukozy, zmniejszają stres oksydacyjny i mogą mieć korzystny wpływ na profil lipidowy. Kawa jest też źródłem niacyny (witaminy B3) oraz niewielkich ilości magnezu i potasu.

Yerba mate natomiast dostarcza polifenoli (m.in. kwasu chlorogenowego, kawowego i rutyny), a także witamin z grupy B, witaminy C oraz minerałów: potasu, magnezu, żelaza i manganu. Co ciekawe, zawiera również saponiny, które działają przeciwzapalnie i wspierają układ odpornościowy.

Pod względem zawartości antyoksydantów yerba mate wypada bardzo dobrze – niektóre badania wskazują, że może mieć nawet wyższą pojemność przeciwutleniającą niż zielona herbata.

Wpływ na układ trawienny

Kawa często działa drażniąco na błonę śluzową żołądka i może nasilać wydzielanie kwasu solnego. U osób z refluksem, nadkwasotą czy wrzodami żołądka może powodować dyskomfort, zgagę i bóle brzucha.

Yerba mate, mimo zawartości kofeiny, rzadziej wywołuje takie dolegliwości. W umiarkowanych ilościach może wspierać trawienie – pobudza wydzielanie żółci i soków trawiennych, a także wspomaga perystaltykę jelit. Dzięki obecności saponin może działać łagodnie przeciwzapalnie na błonę śluzową przewodu pokarmowego.

Kawa a układ sercowo-naczyniowy

Przez wiele lat kawa była niesłusznie oskarżana o zwiększanie ryzyka chorób serca. Dziś wiadomo, że w umiarkowanych ilościach (2–4 filiżanki dziennie) może wręcz działać ochronnie – zmniejsza ryzyko cukrzycy typu 2, udaru i choroby wieńcowej. Zawarte w niej antyoksydanty wspierają funkcję śródbłonka naczyń i redukują stany zapalne.

Jednak u osób wrażliwych na kofeinę kawa może powodować przejściowy wzrost ciśnienia i uczucie niepokoju. W takim przypadku lepszym wyborem może być yerba mate, która działa łagodniej i nie powoduje nagłego przeciążenia układu sercowo-naczyniowego.

Wpływ na nastrój i koncentrację

Zarówno kawa, jak i yerba mate poprawiają koncentrację, czas reakcji i nastrój, ale efekt ten jest odmienny w charakterze. Kawa daje szybki, intensywny zastrzyk energii, który może być pomocny przed egzaminem czy treningiem. Yerba mate z kolei zapewnia stabilne, długotrwałe pobudzenie – idealne do pracy umysłowej czy nauki.

W badaniach wykazano, że regularne picie kawy wiąże się z mniejszym ryzykiem depresji i choroby Parkinsona. Yerba mate natomiast może wspierać samopoczucie poprzez delikatne zwiększenie poziomu dopaminy i serotoniny, a także poprzez redukcję stresu oksydacyjnego w mózgu.

Potencjalne wady i skutki uboczne

Mimo licznych zalet, oba napoje mają też swoje ograniczenia.

W przypadku kawy:

• nadmiar kofeiny może powodować drażliwość, bezsenność, kołatanie serca,
• picie kawy na pusty żołądek może podrażniać błonę śluzową żołądka,
• może zwiększać wydalanie wapnia i magnezu, co ma znaczenie przy osteopenii.

Yerba mate, mimo korzystnych właściwości, nie jest pozbawiona kontrowersji. Badania epidemiologiczne wykazały, że bardzo gorąca yerba (powyżej 70°C) może zwiększać ryzyko raka przełyku – nie ze względu na sam napój, ale przez temperaturę spożycia. Ponadto, długotrwałe picie bardzo dużych ilości (kilka litrów dziennie) może prowadzić do nadmiaru kofeiny i problemów z wchłanianiem niektórych składników mineralnych.

Kawa czy yerba mate – co wybrać?

Nie ma jednoznacznej odpowiedzi, który napój jest „lepszy”. Oba mają swoje mocne strony i potencjalne minusy. Wybór zależy od indywidualnych potrzeb, stylu życia i reakcji organizmu.

Warto sięgnąć po kawę, gdy:

• potrzebujesz szybkiego pobudzenia,
• nie masz problemów z żołądkiem i ciśnieniem,
• cenisz intensywny smak i aromat,
• pijesz ją z umiarem (2–3 filiżanki dziennie).

Yerba mate będzie lepszym wyborem, gdy:

• chcesz utrzymać stabilną energię przez dłuższy czas,
• źle reagujesz na gwałtowne działanie kofeiny,
• cenisz łagodniejsze pobudzenie i właściwości przeciwzapalne,
• zależy Ci na napoju o większej zawartości minerałów i antyoksydantów.

Podsumowanie

Kawa i yerba mate to dwa różne sposoby na pobudzenie umysłu i ciała. Kawa działa szybko, intensywnie i krótkotrwale, natomiast yerba mate – wolniej, ale łagodniej i dłużej. Oba napoje dostarczają antyoksydantów i mają udokumentowane korzyści zdrowotne, o ile spożywa się je z umiarem.

Dla większości osób najlepszym rozwiązaniem może być ich naprzemienne stosowanie – kawa o poranku dla szybkiego startu dnia, yerba mate w ciągu dnia dla długotrwałej koncentracji i równowagi. Świadome podejście do ich spożycia, odpowiednia temperatura naparu i dbałość o nawodnienie to klucz do tego, by cieszyć się ich właściwościami bez skutków ubocznych.

Tak naprawdę nie trzeba wybierać między kawą a yerbą – wystarczy wsłuchać się w swój organizm i znaleźć balans, w którym pobudzenie idzie w parze ze spokojem i zdrowiem.