Dieta niskotłuszczowa w leczeniu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) to przewlekła choroba zapalna jelit, należąca do grupy nieswoistych zapaleń jelit (IBD). Charakteryzuje się występowaniem nadżerek i owrzodzeń w błonie śluzowej jelita grubego, co skutkuje licznymi objawami, takimi jak biegunki, bóle brzucha, krwawienia z przewodu pokarmowego czy ogólne osłabienie organizmu. Choć podstawę leczenia stanowi farmakoterapia, coraz większą rolę przypisuje się dietoterapii jako formie wspomagającej redukcję objawów i przedłużanie okresów remisji. Jednym z analizowanych modeli żywieniowych jest dieta niskotłuszczowa. W niniejszym artykule omówiono, w jaki sposób ograniczenie spożycia tłuszczu może wpływać na przebieg wrzodziejącego zapalenia jelita grubego.

Specyfika wrzodziejącego zapalenia jelita grubego

WZJG obejmuje procesy zapalne ograniczone do błony śluzowej jelita grubego, zazwyczaj zaczynające się od odbytnicy i rozprzestrzeniające się proksymalnie w kierunku okrężnicy. Etiologia choroby pozostaje niejasna, choć znaczenie przypisuje się czynnikom genetycznym, immunologicznym, środowiskowym oraz składnikowi mikrobiotycznemu.

Typowe objawy WZJG to:

• biegunki, często z krwią i śluzem, 
• bóle i skurcze brzucha, 
• gorączka w okresie zaostrzeń, 
• utrata apetytu i masy ciała, 
• niedokrwistość i przewlekłe zmęczenie, 
• objawy pozajelitowe (np. zapalenia stawów, skóry, oczu). 

Leczenie obejmuje m.in. leki przeciwzapalne, immunosupresyjne, terapię biologiczną oraz – w ciężkich przypadkach – leczenie operacyjne. Wspierająco wdraża się modyfikacje żywieniowe, dopasowane do fazy choroby i indywidualnych potrzeb pacjenta.

Znaczenie diety w terapii WZJG

Dieta nie jest samodzielnym sposobem leczenia WZJG, ale może wpływać na:

• zmniejszenie nasilenia objawów jelitowych, 
• poprawę stanu odżywienia pacjenta, 
• redukcję częstości nawrotów choroby, 
• korzystne modyfikacje mikrobioty jelitowej, 
• wsparcie leczenia farmakologicznego. 

Zalecenia żywieniowe różnią się w zależności od fazy choroby (zaostrzenie vs remisja), obecności powikłań oraz stanu odżywienia. Jednym z podejść dietetycznych, które zyskuje na znaczeniu w terapii WZJG, jest dieta niskotłuszczowa.

Tłuszcz w diecie – rola i potencjalne zagrożenia

Tłuszcz pokarmowy jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Dostarcza energii, wspomaga wchłanianie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K), uczestniczy w budowie błon komórkowych i produkcji hormonów. Jednak w nadmiarze, szczególnie w formie tłuszczów nasyconych i trans, może przyczyniać się do zaburzeń metabolicznych, nasilenia stanów zapalnych i niekorzystnych zmian w składzie mikrobioty.

U osób z WZJG zbyt wysokie spożycie tłuszczu może prowadzić do:

• zaostrzenia objawów ze strony przewodu pokarmowego (wzdęcia, biegunki), 
• zaburzeń wchłaniania składników odżywczych, 
• nasilonego stanu zapalnego, 
• niekorzystnych zmian w mikroflorze jelitowej. 

Czym jest dieta niskotłuszczowa?

Dieta niskotłuszczowa zakłada ograniczenie udziału tłuszczów w codziennej diecie do około 20–30% całkowitej energii. W praktyce oznacza to spożycie tłuszczów w ilości ok. 40–60 g dziennie w zależności od zapotrzebowania energetycznego. Kluczowe znaczenie ma nie tylko ilość, ale także jakość tłuszczu.

W diecie niskotłuszczowej:

• ogranicza się tłuszcze nasycone (pochodzące z tłustych mięs, smalcu, masła, śmietany), 
• unika się tłuszczów trans (z margaryn utwardzanych i żywności przemysłowej), 
• preferuje się tłuszcze nienasycone (z oliwy z oliwek, awokado, orzechów, tłustych ryb morskich), 
• stosuje się lekkie techniki kulinarne (gotowanie, duszenie, pieczenie bez dodatku tłuszczu). 

Mechanizmy działania diety niskotłuszczowej w WZJG

1. Ograniczenie aktywacji stanu zapalnego

Nadmiar tłuszczu, zwłaszcza nasyconego, może nasilać aktywację cytokin prozapalnych, takich jak TNF-α czy IL-6. W kontekście chorób zapalnych jelit, dieta o obniżonej zawartości tłuszczu może prowadzić do redukcji odpowiedzi zapalnej w jelitach, co przekłada się na mniejsze uszkodzenie błony śluzowej i mniej nasilone objawy.

2. Wsparcie mikrobioty jelitowej

Wysokotłuszczowa dieta może sprzyjać rozwojowi patogennych bakterii oraz dysbiozie jelitowej. Dieta niskotłuszczowa, szczególnie bogata w błonnik rozpuszczalny i produkty fermentowane, może wspierać wzrost korzystnych szczepów, takich jak Lactobacillus i Bifidobacterium.

3. Lepsza tolerancja jelitowa

U wielu pacjentów z WZJG tłuszcze, zwłaszcza w okresach zaostrzeń, są gorzej tolerowane. Mogą powodować wzmożone wydzielanie żółci, pobudzać motorykę jelit i nasilać biegunki. Dieta ubogotłuszczowa zmniejsza ryzyko wystąpienia tych objawów.

4. Mniejsze ryzyko niedożywienia

Choć tłuszcz jest kaloryczny, jego nadmiar może prowadzić do nietolerancji pokarmowej i upośledzenia trawienia. W diecie niskotłuszczowej łatwiej utrzymać odpowiednią wartość energetyczną poprzez lepiej tolerowane węglowodany złożone i białko, co sprzyja utrzymaniu masy ciała.

Zalecane produkty w diecie niskotłuszczowej dla osób z WZJG

• gotowane warzywa (marchew, dynia, ziemniaki, buraki, cukinia), 
• dojrzałe owoce bez skórki (banany, jabłka pieczone, brzoskwinie), 
• chude mięso (kurczak bez skóry, indyk, cielęcina), 
• ryby gotowane na parze (dorsz, morszczuk), 
• jajka gotowane lub na parze (do 3–4 szt. tygodniowo), 
• odtłuszczony nabiał (jogurty naturalne, kefir, twaróg półtłusty), 
• produkty zbożowe (ryż biały, drobne kasze, makaron, pieczywo pszenne), 
• oleje roślinne w niewielkich ilościach (oliwa z oliwek, olej rzepakowy tłoczony na zimno), 
• kisiele, galaretki na bazie owoców naturalnych. 

Produkty, których należy unikać

• tłuste mięsa (wieprzowina, baranina, kaczka), 
• tłusty nabiał (śmietana, sery dojrzewające, mleko pełnotłuste), 
• smażone potrawy, dania typu fast food, 
• produkty z dużą zawartością utwardzonych tłuszczów roślinnych (ciastka, pączki, gotowe wypieki), 
• przekąski wysokotłuszczowe (chipsy, solone orzechy, batony czekoladowe), 
• sosy majonezowe, tłuste dressingi, margaryny twarde. 

Techniki kulinarne sprzyjające diecie niskotłuszczowej

• gotowanie w wodzie lub na parze, 
• pieczenie w rękawie lub folii, 
• duszenie bez tłuszczu z dodatkiem niewielkiej ilości wody lub bulionu warzywnego, 
• miksowanie i blendowanie potraw, by ułatwić trawienie, 
• stosowanie ziół i przypraw (bez ostrych) dla nadania smaku. 

Dieta niskotłuszczowa a inne aspekty żywieniowe

Wprowadzenie diety niskotłuszczowej powinno iść w parze z:

• odpowiednią podażą białka (1,2–1,5 g/kg m.c.), które wspiera gojenie tkanek, 
• dostarczaniem błonnika rozpuszczalnego (np. z owsa, jabłek, marchwi), 
• suplementacją witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (w razie niedoborów), 
• nawodnieniem (woda, herbaty ziołowe, napary), 
• kontrolą niedoborów żelaza, wapnia, magnezu i cynku. 

Podsumowanie

Dieta niskotłuszczowa może stanowić istotne wsparcie w leczeniu wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Ograniczenie tłuszczów, zwłaszcza nasyconych, może przyczynić się do zmniejszenia stanu zapalnego, poprawy mikrobioty jelitowej, zmniejszenia dolegliwości trawiennych oraz lepszego wchłaniania składników odżywczych. Wdrożenie takiej diety wymaga jednak indywidualnego podejścia oraz dbałości o pełnowartościowość jadłospisu. Warto skonsultować się z dietetykiem klinicznym, aby zoptymalizować plan żywieniowy pod kątem zdrowia jelit i ogólnego samopoczucia.