Dieta przy aftach – co przyspiesza gojenie?

Afty to bolesne, niewielkie owrzodzenia w jamie ustnej, które utrudniają jedzenie, mówienie, a czasem nawet sen. Choć najczęściej ustępują samoistnie, ich obecność wiąże się z dużym dyskomfortem. Dobrze dobrana dieta może znacząco przyspieszyć proces gojenia, zmniejszyć stan zapalny i złagodzić objawy. Co warto jeść przy aftach, a czego bezwzględnie unikać?

Czym są afty?

Afty, czyli owrzodzenia aftowe to powierzchniowe zmiany zapalne błony śluzowej jamy ustnej. Najczęściej mają postać okrągłych lub owalnych nadżerek z białym lub żółtawym nalotem i wyraźnym, zaczerwienionym brzegiem. Pojawiają się na wewnętrznej stronie policzków, pod językiem, na dziąsłach, wargach lub podniebieniu miękkim.

Typowe objawy:

• pieczenie i ból, nasilające się przy jedzeniu,
  
• trudności z połykaniem,
  
• uczucie szczypania przy kontakcie z kwaśnymi lub pikantnymi potrawami.
  

Zmiany zazwyczaj goją się w ciągu 7–14 dni, ale mogą nawracać – nawet kilka razy w roku.

Co może wywoływać afty?

Etiologia aft nie jest do końca poznana, jednak lekarze wyróżniają szereg czynników sprzyjających ich powstawaniu:

• urazy mechaniczne – np. przygryzienie policzka, ostra szczoteczka do zębów, aparat ortodontyczny,
  
• niedobory żywieniowe – zwłaszcza witaminy B12, żelaza, kwasu foliowego i cynku,
  
• stres i osłabienie odporności,
  
• infekcje wirusowe i bakteryjne,
  
• choroby ogólnoustrojowe – celiakia, choroby zapalne jelit, choroby autoimmunologiczne,
  
• skłonności genetyczne.
  

U wielu osób czynnikiem zaostrzającym jest również niewłaściwa dieta – bogata w żywność przetworzoną, produkty kwaśne i drażniące.

Jak dieta wpływa na gojenie aft?

Odpowiednio dobrana dieta może:

• przyspieszyć regenerację błony śluzowej,
  
• złagodzić stan zapalny i ból,
  
• wzmocnić układ odpornościowy,
  
• uzupełnić niedobory witamin i minerałów odpowiedzialnych za zdrowie jamy ustnej.
  

Z kolei spożycie niektórych pokarmów może pogarszać stan owrzodzeń, wydłużać czas gojenia i prowadzić do dalszych uszkodzeń śluzówki.

Co jeść przy aftach? Produkty wspomagające gojenie

Produkty bogate w witaminę B12, kwas foliowy i żelazo

Niedobory tych składników są jednymi z najczęstszych przyczyn nawracających aft. Odpowiadają one za prawidłową regenerację błon śluzowych, syntezę DNA i funkcjonowanie układu odpornościowego.

Źródła w diecie:

• jajka (szczególnie żółtko),
  
• mięso drobiowe i wołowe,
  
• wątróbka (raz w tygodniu),
  
• zielone warzywa liściaste (szpinak, jarmuż, rukola),
  
• rośliny strączkowe (soczewica, fasola, ciecierzyca),
  
• kasze (gryczana, jaglana),
  
• buraki.
  

W przypadku wegan lub osób z zaburzeniami wchłaniania może być konieczna suplementacja B12.

Produkty bogate w cynk

Cynk przyspiesza gojenie ran, ma właściwości przeciwzapalne i wspomaga odporność.

Źródła w diecie:

• pestki dyni i słonecznika,
  
• sezam,
  
• orzechy (zwłaszcza nerkowce),
  
• soczewica, groch,
  
• jaja,
  
• pełnoziarniste pieczywo i kasze.
  

Pokarmy łagodne dla śluzówki

W czasie obecności aft warto jeść produkty delikatne, gładkie i łatwe do przełknięcia – najlepiej w postaci półpłynnej lub miękkiej.

Przykłady:

• zupy kremy (z dyni, marchwi, cukinii),
  
• gotowane warzywa (puree z ziemniaków, marchwi, brokułów),
  
• kaszki i kleiki (ryżowy, jaglany, owsiany),
  
• budynie i kisiele,
  
• jogurt naturalny, kefir, maślanka (niesłodzone),
  
• dojrzałe banany, gotowane jabłka, awokado.
  

Pokarmy wspierające odporność

Oprócz mikroelementów ważne są także produkty immunomodulujące i przeciwzapalne:

• czosnek i cebula (w formie gotowanej, by nie podrażniały),
  
• imbir – napar z miodem i cytryną (jeśli afty nie są bardzo rozległe),
  
• kiszonki – kapusta kiszona, ogórki, zakwas z buraków (delikatnie),
  
• zielona herbata – działa antybakteryjnie, wspomaga gojenie,
  
• miód manuka lub gryczany – ma właściwości antybakteryjne i łagodzące.
  

Woda i nawodnienie

Odpowiednie nawodnienie sprzyja regeneracji błon śluzowych i utrzymaniu odpowiedniej wilgotności w jamie ustnej. Należy pić:

• letnią wodę (niegazowaną),
  
• napary ziołowe (rumianek, szałwia, nagietek – działają łagodząco),
  
• lekkie buliony warzywne.
  

Czego unikać przy aftach?

Produkty drażniące i kwaśne

Podrażniają owrzodzoną śluzówkę, nasilają ból i opóźniają gojenie.

Unikaj:

• cytrusów (pomarańcze, cytryny, grejpfruty),
  
• pomidorów i przecierów pomidorowych,
  
• octu, musztardy, marynat,
  
• soków owocowych,
  
• ostrych przypraw (chili, pieprz, curry),
  
• alkoholu,
  
• kwaśnych owoców (porzeczki, wiśnie, ananas).
  

Żywność przetworzona i cukry proste

Cukry sprzyjają rozwojowi bakterii w jamie ustnej, a produkty przetworzone zawierają konserwanty i dodatki chemiczne mogące działać prozapalnie.

Ogranicz:

• słodycze, ciasta, batoniki,
  
• słodzone napoje gazowane,
  
• fast foody,
  
• chipsy i paluszki (dodatkowo uszkadzają mechanicznie błonę śluzową).
  

Twarde i ostre pokarmy

Mogą mechanicznie naruszać powierzchnię aft, powodując ich pękanie i wydłużając proces gojenia.

Unikaj:

• sucharów, orzechów, ziaren,
  
• skórki chleba,
  
• surowych warzyw i twardych owoców (jabłka, marchewka),
• grzanek, chrupkiego pieczywa.

Dodatkowe zalecenia dietetyczne i higieniczne

• Jedz mało, ale często – duże posiłki mogą być trudne do przełknięcia.
  
• Unikaj gorących potraw i napojów – wysokie temperatury drażnią śluzówkę.
  
• Płucz jamę ustną po posiłkach – używaj naparów z rumianku, szałwii, czy gotowych płukanek bez alkoholu.
  
• Unikaj ssania twardych cukierków i żucia gumy – mogą mechanicznie podrażniać zmianę.
  
• Nie pij alkoholu ani nie pal – opóźniają gojenie i wysuszają błonę śluzową.
  

Przykładowy jadłospis przy aftach

Śniadanie: kaszka jaglana na mleku roślinnym z bananem i łyżeczką oleju lnianego
II śniadanie: koktajl z awokado, jogurtu naturalnego i gotowanej gruszki
Obiad: zupa krem z dyni z oliwą z oliwek i puree z ziemniaków z gotowaną marchewką
Podwieczorek: kisiel z malin przecieranych, słodzony miodem gryczanym
Kolacja: gotowany ryż z musem z pieczonego jabłka i cynamonem (opcjonalnie)

Kiedy warto udać się do lekarza?

Jeśli afty:

• utrzymują się dłużej niż 2–3 tygodnie,
  
• są bardzo liczne i nawracające,
  
• pojawiają się równocześnie z objawami ogólnoustrojowymi (gorączka, osłabienie),
  
• są bardzo bolesne i utrudniają przyjmowanie pokarmów,– warto skonsultować się z lekarzem. Może to świadczyć o niedoborach, infekcji lub chorobie ogólnoustrojowej (np. celiakii, chorobie Crohna, zespołach niedoboru odporności).

Podsumowanie

Dieta przy aftach powinna wspierać proces gojenia, być łagodna dla śluzówki i bogata w składniki odżywcze niezbędne do regeneracji. Szczególne znaczenie mają witaminy z grupy B, witamina C, żelazo, cynk i antyoksydanty. Warto unikać pokarmów kwaśnych, twardych i przetworzonych, a zamiast tego sięgać po lekkie, półpłynne dania, gotowane warzywa, kleiki i produkty fermentowane. Odpowiednia dieta – wspierana przez higienę jamy ustnej – może skrócić czas trwania objawów i zmniejszyć ich intensywność.