Dieta przy marskości wątroby – zalecenia i produkty do unikania

Marskość wątroby to poważna, postępująca choroba, w której prawidłowa struktura wątroby zostaje zastąpiona przez tkankę włóknistą. Choć nie da się jej całkowicie cofnąć, odpowiednia dieta może znacznie spowolnić jej rozwój, złagodzić objawy oraz poprawić komfort życia pacjenta. Kluczowe znaczenie ma dostosowanie jadłospisu do stopnia uszkodzenia wątroby, stanu odżywienia i ewentualnych powikłań. Dowiedz się, co można jeść przy marskości wątroby, a czego należy bezwzględnie unikać.

Rola diety w marskości wątroby

Wątroba pełni w organizmie wiele kluczowych funkcji – odpowiada za detoksykację, magazynowanie składników odżywczych, syntezę białek i enzymów, regulację gospodarki tłuszczowej i węglowodanowej. W przebiegu marskości dochodzi do zniszczenia komórek wątrobowych (hepatocytów), a ich miejsce zajmuje tkanka włóknista. Upośledza to funkcjonowanie narządu i może prowadzić do poważnych powikłań: nadciśnienia wrotnego, encefalopatii, żółtaczki, a nawet raka wątrobowokomórkowego.

Dieta w marskości wątroby nie zastępuje leczenia farmakologicznego, ale stanowi jego istotne uzupełnienie. Może zmniejszyć obciążenie chorego narządu, wspierać regenerację pozostałych hepatocytów, poprawiać bilans energetyczny i zapobiegać niedożywieniu.

U chorych na marskość bardzo często występują niedobory składników odżywczych – wynikające z braku apetytu, zaburzeń trawienia i wchłaniania, częstych biegunek, a także przewlekłego stanu zapalnego. Typowe są niedobory białka, witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K), cynku, magnezu i potasu.

Nieprawidłowa dieta może pogłębiać dolegliwości, nasilać encefalopatię wątrobową (szczególnie przy nadmiarze białka zwierzęcego) lub prowadzić do poważnych zaburzeń wodno-elektrolitowych, jeśli zawiera zbyt dużo soli. Odpowiedni jadłospis powinien być indywidualnie dostosowany do stanu pacjenta – w tym stopnia wydolności wątroby, masy ciała, obecności wodobrzusza, encefalopatii, cukrzycy czy niedożywienia.

Najważniejsze zasady żywienia w marskości wątroby

1. Zwiększona podaż energii i białka (o ile brak encefalopatii):
   W stanie wyrównanym (bez objawów encefalopatii) zaleca się spożycie około 30–35 kcal/kg masy ciała na dobę oraz 1,2–1,5 g białka/kg m.c. Białko jest niezbędne do regeneracji komórek i utrzymania masy mięśniowej.
2. Częste, małe posiłki:
   Zaleca się 5–6 lekkostrawnych posiłków dziennie. Ostatni posiłek (np. przed snem) powinien zawierać węglowodany złożone, by zapobiec hipoglikemii nocnej, która jest częsta w marskości.
3. Ograniczenie soli:
   Sód zatrzymuje wodę w organizmie, nasila wodobrzusze i obrzęki. Pacjenci powinni ograniczyć sól do minimum (poniżej 2 g na dobę), a produkty wysoko sodowe (np. wędliny, sery, konserwy) wykluczyć.
4. Kontrola podaży płynów:
   Przy wodobrzuszu i hiponatremii lekarz może zalecić ograniczenie płynów (np. do 1000–1500 ml dziennie), choć nie zawsze jest to konieczne.
5. Ograniczenie tłuszczów (przy cholestazie):
   Przy współwystępowaniu cholestazy (zaburzeń wydzielania żółci), warto ograniczyć tłuszcze zwierzęce na rzecz tłuszczów roślinnych i MCT.
6. Eliminacja alkoholu:
   Alkohol jest główną przyczyną marskości i bezwzględnie zakazany na każdym etapie choroby – nawet w minimalnych ilościach.

Produkty zalecane przy marskości wątroby

Węglowodany złożone:

• kasza manna, jęczmienna, ryż biały, płatki owsiane, pieczywo pszenne, makaron,
  
• warzywa gotowane, przeciery warzywne, puree ziemniaczane.
  

Źródła białka (przy braku encefalopatii):

• chudy drób gotowany, cielęcina, ryby gotowane na parze, twaróg półtłusty, jogurt naturalny,
  
• jaja (gotowane na miękko lub w postaci omletu parowanego),
  
• białko roślinne: soczewica, ciecierzyca, tofu, mleko sojowe.
  

Tłuszcze:

• olej rzepakowy, oliwa z oliwek, masło klarowane w małych ilościach, olej MCT (np. kokosowy),
  
• unikać smażenia – najlepiej gotowanie, duszenie, pieczenie bez tłuszczu.
  

Warzywa i owoce:

• marchew, dynia, buraki, cukinia, brokuły, jabłka, banany, brzoskwinie – najlepiej gotowane, duszone, w formie musów,
  
• unikać surowych i wzdymających warzyw przy wodobrzuszu.
  

Zioła i przyprawy (zamiast soli):

• majeranek, koperek, natka pietruszki, oregano, kminek, kurkuma, imbir.
  

Płyny:

• woda niskosodowa, słaba herbata, kompoty bez cukru, napary ziołowe (np. z rumianku, mięty), rozcieńczone soki.
  

Produkty zakazane lub ograniczane

Bezwzględnie wykluczyć:

• alkohol,
  
• tłuste mięsa i wędliny (boczek, kabanosy, kiełbasy),
  
• sery żółte, topione, pleśniowe,
  
• dania typu fast food, smażone potrawy, panierki, frytki,
  
• napoje energetyczne, alkoholowe, gazowane,
  
• kostki rosołowe, sosy w proszku, chipsy, solone orzeszki.
  

Unikać lub ograniczyć:

• sól i produkty wysokosodowe,
  
• grzyby, surową cebulę, czosnek (podrażniają układ pokarmowy),
  
• tłuste mleko, śmietanę,
  
• czekoladę, ciasta z kremem, desery na bazie tłuszczu utwardzonego.
  

Przy encefalopatii wątrobowej:

• ograniczenie białka (szczególnie zwierzęcego),
  
• preferowanie aminokwasów rozgałęzionych (BCAA) – obecnych np. w produktach mlecznych,
• często konieczna suplementacja laktulozy i dieta ubogoresztkowa.

Rola suplementacji

W marskości często obserwuje się niedobory witamin i mikroelementów. Zależnie od stanu pacjenta lekarz może zalecić suplementację:

• witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A, D, E, K),
  
• witamin z grupy B (zwłaszcza B1 i B12),
  
• kwasu foliowego,
  
• cynku, selenu, magnezu,
  
• preparatów białkowych w niedożywieniu (np. białka serwatkowego, odżywek wysokobiałkowych).
  

Uwaga: Suplementacja powinna być prowadzona wyłącznie pod nadzorem lekarza lub dietetyka klinicznego, zwłaszcza przy powikłaniach jak encefalopatia.

Przykładowy jadłospis przy marskości wątroby (forma wyrównana)

Śniadanie:

• kasza manna na mleku roślinnym z musem jabłkowym, herbata ziołowa
  

II śniadanie:

• jogurt naturalny z kleikiem ryżowym, banan
  

Obiad:

• gotowany filet z indyka, ziemniaki puree, marchew z groszkiem gotowana na parze
  

Podwieczorek:

• kisiel domowy z brzoskwiniami, sucharek
  

Kolacja:

• kanapka z pieczywa pszennego z pastą z twarogu i natką, napar z melisy
  

Podsumowanie

Marskość wątroby to choroba, która wymaga precyzyjnej opieki medycznej i żywieniowej. Odpowiednia dieta – lekkostrawna, bogata w pełnowartościowe białko (jeśli to możliwe), uboga w sód, z ograniczeniem tłuszczów i bez alkoholu – może znacząco poprawić jakość życia chorego. Kluczowe jest indywidualne dostosowanie jadłospisu do stopnia zaawansowania choroby i ewentualnych powikłań, a także współpraca z lekarzem i dietetykiem klinicznym.