Jak dieta niskokaloryczna wpływa na hipotensję ortostatyczną?

Hipotensja ortostatyczna, znana również jako ortostatyczne niedociśnienie tętnicze, to stan, w którym dochodzi do nagłego spadku ciśnienia krwi przy zmianie pozycji ciała z leżącej lub siedzącej na stojącą. Objawy takie jak zawroty głowy, zaburzenia widzenia, osłabienie czy omdlenia mogą znacznie utrudniać codzienne funkcjonowanie. Jednym z czynników wpływających na nasilenie lub łagodzenie tych objawów jest sposób żywienia, w tym kaloryczność diety. Artykuł omawia wpływ diety niskokalorycznej na mechanizmy regulujące ciśnienie tętnicze i jej potencjalny związek z rozwojem lub nasileniem objawów hipotensji ortostatycznej.

Czym jest hipotensja ortostatyczna?

Hipotensja ortostatyczna (HO) definiowana jest jako spadek skurczowego ciśnienia krwi o co najmniej 20 mmHg lub rozkurczowego o co najmniej 10 mmHg w ciągu 3 minut od pionizacji ciała. Do jej wystąpienia dochodzi na skutek niewystarczającej reakcji układu sercowo-naczyniowego i autonomicznego układu nerwowego, co prowadzi do niedostatecznego przepływu krwi do mózgu.

Najczęstsze objawy HO to:

• zawroty i uczucie pustki w głowie,
  
• osłabienie,
  
• zaburzenia widzenia (rozmycie, zaciemnienie obrazu),
  
• omdlenia lub upadki,
  
• szumy w uszach,
  
• kołatanie serca,
• nudności.

Przyczyny i mechanizmy powstawania hipotonii ortostatycznej

Hipotonia ortostatyczna może mieć różnorodne podłoże, w tym:

• zaburzenia pracy autonomicznego układu nerwowego,
  
• odwodnienie,
  
• stosowanie leków obniżających ciśnienie,
  
• choroby przewlekłe (cukrzyca, choroba Parkinsona, niewydolność serca),
  
• niedożywienie,
  
• utrata masy ciała.
  

W mechanizmie powstawania HO ważną rolę odgrywa zmniejszenie objętości krwi krążącej (hipowolemia), niedobór sodu i odwodnienie, a także osłabiona aktywność receptorów baroreceptorowych odpowiedzialnych za regulację napięcia naczyń krwionośnych.

Dieta niskokaloryczna – ogólna charakterystyka

Dieta niskokaloryczna (ang. low-calorie diet, LCD) polega na ograniczeniu dziennej podaży energii, zazwyczaj do poziomu 800–1500 kcal. Jej głównym celem jest redukcja masy ciała i poprawa parametrów metabolicznych. Tego rodzaju dieta może być zalecana osobom z nadwagą, otyłością, zespołem metabolicznym lub cukrzycą typu 2.

Cechy charakterystyczne diety niskokalorycznej:

• zmniejszona ilość spożywanych tłuszczów i węglowodanów,
  
• ograniczenie porcji i częstotliwości posiłków,
  
• zwiększone spożycie warzyw, chudego białka i błonnika,
  
• możliwe ryzyko niedoborów pokarmowych przy dłuższym stosowaniu.
  

Wpływ diety niskokalorycznej na ciśnienie krwi

Dieta niskokaloryczna może wpływać na ciśnienie krwi zarówno pozytywnie, jak i negatywnie – w zależności od indywidualnych warunków zdrowotnych, rodzaju i długości diety oraz tempa utraty masy ciała.

Potencjalne korzystne efekty:

• redukcja nadciśnienia tętniczego,
  
• poprawa wrażliwości na insulinę,
  
• zmniejszenie stanu zapalnego i stresu oksydacyjnego,
  
• obniżenie masy ciała i zmniejszenie obciążenia układu sercowo-naczyniowego.
  

Potencjalne negatywne skutki diety niskokalorycznej przy skłonnościach do HO:

• spadek objętości osocza (hipowolemia),
  
• utrata sodu i elektrolitów,
  
• zmniejszone spożycie białka i energii osłabiające mechanizmy kompensacyjne,
  
• pogłębienie niedożywienia lub sarkopenii u osób starszych lub chorych.
  

Dieta niskokaloryczna a hipotensja ortostatyczna – możliwe mechanizmy

1. Hipowolemia jako skutek niedostatecznej podaży kalorii i płynów

Zbyt niska podaż kalorii wiąże się często z mniejszym spożyciem płynów i sodu, co może prowadzić do odwodnienia. Przy ograniczeniu objętości osocza trudniej utrzymać odpowiednie ciśnienie krwi w pozycji stojącej.

2. Utrata masy ciała a zmniejszenie napięcia współczulnego

U osób z otyłością utrata masy ciała jest korzystna, jednak zbyt szybka redukcja może zaburzać mechanizmy adaptacyjne autonomicznego układu nerwowego. Zmniejszenie aktywności układu współczulnego może prowadzić do niewystarczającego obkurczenia naczyń krwionośnych przy pionizacji ciała.

3. Niedobory mikroelementów i białka

Długotrwała dieta niskokaloryczna, zwłaszcza niedoborowa, może prowadzić do niedoborów żelaza, witaminy B12, sodu, potasu czy magnezu. Wpływa to na pracę serca, napięcie mięśni i przewodnictwo nerwowe. Niedobory białka mogą zmniejszać syntezę albumin i pogłębiać hipowolemię osmotyczną.

4. Osłabienie mechanizmów baroreceptorowych

U osób starszych lub niedożywionych zmniejszenie masy ciała może zaburzać funkcje baroreceptorów odpowiedzialnych za szybką adaptację ciśnienia przy zmianie pozycji ciała.

Czy można łączyć dietę niskokaloryczną z leczeniem hipotensji ortostatycznej?

W niektórych przypadkach – szczególnie u osób z nadwagą i chorobami metabolicznymi – kontrolowane wprowadzenie diety niskokalorycznej może pomóc poprawić ogólny stan zdrowia. Warunkiem jest jednak odpowiednia kaloryczność (zwykle nie mniej niż 1200–1500 kcal dziennie) oraz zapewnienie właściwej podaży płynów, sodu i mikroelementów.

Zalecenia dla osób z HO stosujących dietę o obniżonej kaloryczności:

• unikać bardzo restrykcyjnych diet (poniżej 1000 kcal),
  
• zadbać o odpowiednią podaż białka (minimum 1–1,2 g/kg m.c.),
  
• utrzymywać dzienne spożycie sodu na poziomie dostosowanym do objawów (często 3–5 g soli dziennie),
  
• wypijać co najmniej 2 litry płynów dziennie, w tym wodę mineralną bogatą w sód,
  
• jeść regularne posiłki, najlepiej 4–5 dziennie, w równych odstępach czasu,
  
• unikać długich przerw między posiłkami, które mogą sprzyjać spadkom ciśnienia,
  
• kontrolować ciśnienie w różnych porach dnia i po jedzeniu.
  

Przykładowy jadłospis niskokaloryczny przy skłonności do hipotonii ortostatycznej

Śniadanie (350 kcal): kanapka z chleba żytniego z jajkiem na twardo i solonym awokado, herbata ziołowa z wodą mineralną

II śniadanie (150 kcal): jogurt naturalny z solą mineralną i pestkami dyni

Obiad (400 kcal): gotowany filet z indyka z kaszą gryczaną i duszoną marchewką, zupa warzywna z dodatkiem soli

Podwieczorek (150 kcal): ogórek kiszony, grzanka pełnoziarnista

Kolacja (300 kcal): sałatka z tuńczykiem, jajkiem i oliwą z oliwek, kromka pieczywa żytniego

Łącznie: około 1350 kcal

Podsumowanie

Dieta niskokaloryczna może wpływać na hipotensję ortostatyczną na wiele sposobów – zarówno pozytywnie, jak i negatywnie. Choć kontrolowane ograniczenie kaloryczności może poprawić ogólną kondycję i masę ciała, zbyt drastyczne obniżenie podaży energii, płynów i sodu może nasilać objawy HO. Kluczem do bezpiecznego stosowania diety niskokalorycznej przy hipotensji ortostatycznej jest indywidualne podejście, zapewnienie odpowiedniego bilansu płynów i elektrolitów oraz regularne monitorowanie objawów i ciśnienia krwi. W przypadku występowania HO każda modyfikacja diety powinna być konsultowana z lekarzem lub dietetykiem klinicznym.