Jak dieta niskosodowa pomaga przy wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego?

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) to przewlekła choroba zapalna, która prowadzi do uszkodzenia błony śluzowej jelita grubego. Objawia się przede wszystkim biegunką, obecnością krwi w stolcu, bólem brzucha i ogólnym pogorszeniem stanu zdrowia. W leczeniu WZJG kluczowe jest nie tylko stosowanie leków, ale także odpowiednia dieta, która może wspierać procesy gojenia i łagodzić objawy. Jednym z coraz częściej analizowanych aspektów żywieniowych jest spożycie sodu. Dieta niskosodowa, czyli taka, która ogranicza ilość soli w codziennym jadłospisie, może przynosić korzyści pacjentom z WZJG. Artykuł omawia mechanizmy, poprzez które obniżenie spożycia sodu wpływa na przebieg choroby oraz praktyczne zalecenia dietetyczne w tym zakresie.

Charakterystyka wrzodziejącego zapalenia jelita grubego

WZJG należy do grupy nieswoistych zapaleń jelit (IBD). Choroba przebiega z okresami remisji i zaostrzeń. Etiologia WZJG nie została w pełni poznana, ale uważa się, że znaczenie mają czynniki genetyczne, immunologiczne i środowiskowe. Jednym z kluczowych mechanizmów jest nadmierna reakcja układu odpornościowego na bakterie jelitowe, co prowadzi do chronicznego stanu zapalnego.

Objawy choroby obejmują:

• nawracające biegunki, często z domieszką krwi i śluzu, 
• bóle brzucha, najczęściej w dolnej części jamy brzusznej, 
• uczucie parcia na stolec, 
• utratę masy ciała i osłabienie, 
• objawy pozajelitowe, takie jak zapalenie stawów, skóry czy oczu. 

W leczeniu stosuje się leki przeciwzapalne, immunosupresyjne oraz terapię biologiczną. Wsparciem dla farmakoterapii jest dieta dostosowana do indywidualnych potrzeb pacjenta.

Sód i jego rola w organizmie

Sód to jeden z podstawowych elektrolitów, pełniący kluczowe funkcje w organizmie:

• reguluje gospodarkę wodno-elektrolitową, 
• uczestniczy w przewodnictwie nerwowym i skurczach mięśni, 
• wpływa na ciśnienie tętnicze krwi, 
• wspomaga utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej. 

Głównym źródłem sodu w diecie jest sól kuchenna (chlorek sodu), dodawana zarówno do potraw w domu, jak i obecna w produktach przetworzonych. Nadmiar sodu w diecie wiąże się z wieloma zagrożeniami zdrowotnymi, w tym z nadciśnieniem tętniczym, chorobami nerek, udarami i zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych.

Wpływ sodu na układ odpornościowy i stan zapalny

Badania naukowe sugerują, że nadmierne spożycie sodu może wpływać na aktywność układu odpornościowego. Sód może:

• promować aktywację komórek Th17, które odgrywają rolę w powstawaniu stanów zapalnych i są szczególnie istotne w patogenezie chorób autoimmunologicznych, w tym WZJG, 
• zwiększać ekspresję cytokin prozapalnych, takich jak interleukina 17 (IL-17) i interferon gamma (IFN-γ), 
• zaburzać funkcjonowanie mikrobioty jelitowej, co może przyczyniać się do pogorszenia stanu zapalnego w jelicie grubym. 

Z tego względu dieta bogata w sól może pogarszać przebieg wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, podczas gdy dieta niskosodowa może przynosić korzyści terapeutyczne.

Dieta niskosodowa – podstawowe założenia

Dieta niskosodowa polega na ograniczeniu dziennego spożycia sodu do około 1500–2000 mg, co odpowiada około 3,8–5 g soli dziennie. Dla porównania, typowa dieta zachodnia dostarcza od 8 do 12 g soli na dzień, co znacznie przekracza zalecane normy.

Główne zasady diety niskosodowej:

• unikanie dosalania potraw przy stole i podczas gotowania, 
• eliminacja lub ograniczenie produktów wysoko przetworzonych, 
• wybieranie produktów świeżych, naturalnych i niskoprzetworzonych, 
• czytanie etykiet i wybieranie produktów z niską zawartością sodu,
• używanie ziół i przypraw jako alternatywy dla soli.

Korzyści diety niskosodowej przy WZJG

Ograniczenie sodu w diecie może wpływać na przebieg WZJG na kilku poziomach:

1. Redukcja stanu zapalnego

Niskie spożycie sodu może ograniczać aktywację komórek prozapalnych i zmniejszać wydzielanie cytokin nasilających zapalenie. W rezultacie może to prowadzić do osłabienia procesu zapalnego w obrębie błony śluzowej jelita grubego.

2. Ochrona mikroflory jelitowej

Nadmiar sodu może prowadzić do dysbiozy, czyli zaburzeń równowagi mikrobiologicznej jelit. Dieta niskosodowa może sprzyjać utrzymaniu korzystnej mikrobioty, co przekłada się na lepsze funkcjonowanie jelit i mniejsze nasilenie objawów.

3. Wsparcie terapii farmakologicznej

Niektóre badania sugerują, że nadmiar sodu może zmniejszać skuteczność niektórych leków przeciwzapalnych i immunosupresyjnych. Ograniczenie soli może więc wspierać działanie stosowanej farmakoterapii.

4. Lepsza kontrola objawów ogólnych

Dieta niskosodowa może zmniejszyć ryzyko nadciśnienia, zatrzymywania wody i obrzęków, co jest szczególnie istotne w przypadku pacjentów z chorobami współistniejącymi, np. nerek lub serca.

Produkty zalecane w diecie niskosodowej przy WZJG

Dieta powinna być jednocześnie lekkostrawna, odżywcza i uboga w sól. Wskazane są:

• świeże warzywa gotowane (marchew, dynia, cukinia, buraki), 
• dojrzałe owoce bez skórki i pestek (banany, jabłka pieczone), 
• ryż biały, drobne kasze, makaron gotowany bez soli, 
• pieczywo domowe bez dodatku soli lub specjalne pieczywo niskosodowe, 
• chude mięso gotowane na parze lub pieczone (indyk, kurczak bez skóry), 
• ryby chude, gotowane lub pieczone (dorsz, morszczuk), 
• jaja gotowane na miękko lub jako omlet parowany, 
• mleko i fermentowane napoje mleczne naturalne (bez dodatku soli), 
• woda niskosodowa, słabe herbaty, napary ziołowe. 

Produkty, których należy unikać

W diecie niskosodowej istotne jest ograniczenie produktów bogatych w sód. W szczególności należy unikać:

• wędlin, kiełbas, parówek i konserw mięsnych, 
• ryb wędzonych, marynowanych i konserwowych, 
• zup i dań instant, 
• żywności typu fast food i gotowych dań obiadowych, 
• chipsów, paluszków, solonych orzechów i przekąsek, 
• kostek rosołowych, bulionów w proszku, 
• pieczywa przemysłowego z dużą zawartością soli, 
• serów żółtych, topionych, pleśniowych, 
• sosów (np. sojowego, maggi), keczupu, majonezu, musztardy. 

Praktyczne wskazówki dietetyczne

• Gotuj potrawy w domu, bez dodatku soli. Smak potraw można poprawić ziołami: majerankiem, tymiankiem, koperkiem, bazylią, rozmarynem. 
• Kupuj produkty świeże lub mrożone bez dodatku soli. 
• Czytaj etykiety i wybieraj te z informacją „niska zawartość sodu” (mniej niż 120 mg sodu na 100 g produktu). 
• Zrezygnuj z solenia wody do gotowania makaronu, kaszy i ryżu. 
• Nie sięgaj po gotowe mieszanki przypraw zawierające glutaminian sodu i sól. 
• Wybieraj wodę mineralną niskosodową (poniżej 20 mg sodu/litr). 

Dieta niskosodowa a inne potrzeby żywieniowe pacjentów z WZJG

Pacjenci z WZJG często zmagają się z niedoborami żelaza, witaminy B12, kwasu foliowego, wapnia i białka. Ograniczenie soli nie powinno prowadzić do obniżenia wartości odżywczej diety. Dlatego ważne jest, by mimo eliminacji soli dostarczać wszystkich niezbędnych składników odżywczych poprzez:

• odpowiednie łączenie produktów (np. kasze z gotowanym mięsem), 
• częste i regularne posiłki, 
• ewentualne stosowanie suplementacji pod kontrolą specjalisty. 

Podsumowanie

Dieta niskosodowa może stanowić ważny element wspierający leczenie wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. Ograniczenie spożycia soli sprzyja redukcji stanu zapalnego, wspiera korzystną mikroflorę jelitową i może poprawiać skuteczność farmakoterapii. W połączeniu z zasadami diety lekkostrawnej i indywidualnym podejściem do pacjenta stanowi wartościowe narzędzie dietetyczne, które może pomóc w łagodzeniu objawów i poprawie jakości życia osób chorujących na WZJG. Wdrożenie diety niskosodowej powinno odbywać się pod kontrolą dietetyka lub lekarza, aby zaspokoić wszystkie potrzeby żywieniowe organizmu i uniknąć ewentualnych niedoborów.