Nietolerancja histaminy: objawy, przyczyny i sposoby diagnozowania

Nietolerancja histaminy to zaburzenie, które coraz częściej pojawia się w gabinetach alergologów i dietetyków. Choć jej objawy mogą przypominać klasyczną alergię, nie są związane z mechanizmem immunologicznym, lecz z nadmiarem histaminy w organizmie. Zespół ten bywa trudny do rozpoznania, ponieważ manifestuje się na wielu poziomach – od układu pokarmowego po skórę i układ nerwowy. Czym dokładnie jest nietolerancja histaminy, jakie są jej przyczyny i jak można ją zdiagnozować?

Czym jest nietolerancja histaminy?

Nietolerancja histaminy (HIT – histamine intolerance) to zaburzenie równowagi między ilością histaminy dostarczanej do organizmu (np. z pożywieniem) a zdolnością organizmu do jej rozkładu. Gdy enzymy odpowiedzialne za degradację histaminy nie działają prawidłowo lub są przeciążone, histamina kumuluje się w organizmie i wywołuje objawy przypominające reakcję alergiczną.

W przeciwieństwie do alergii, nietolerancja histaminy nie angażuje układu immunologicznego ani przeciwciał IgE. Jest to forma nietolerancji pokarmowej, wynikająca z deficytu enzymatycznego lub zaburzeń metabolizmu.

Czym jest histamina i jak działa?

Histamina to amina biogenna powstająca z aminokwasu histydyny. Pełni wiele ważnych funkcji:

• reguluje wydzielanie kwasu solnego w żołądku,
  
• działa jako neuroprzekaźnik w mózgu,
  
• uczestniczy w odpowiedzi immunologicznej i zapalnej,
  
• wpływa na rozszerzenie naczyń i przepuszczalność błon śluzowych.
  

W normalnych warunkach organizm skutecznie rozkłada histaminę za pomocą dwóch enzymów:

• diaminooksydazy (DAO) – głównie w przewodzie pokarmowym,
  
• N-metylotransferazy histaminowej (HNMT) – w ośrodkowym układzie nerwowym i innych tkankach.
  

Przy niedoborze tych enzymów histamina gromadzi się w nadmiarze i może wywołać objawy ogólnoustrojowe.

Objawy nietolerancji histaminy

Nietolerancja histaminy może dawać bardzo zróżnicowane objawy, które pojawiają się zwykle po spożyciu pokarmów bogatych w histaminę lub uwalniających histaminę z komórek tucznych. Objawy dotyczą wielu układów, co utrudnia jednoznaczną diagnozę.

Objawy skórne:

• pokrzywka,
  
• świąd skóry,
  
• zaczerwienienie twarzy (tzw. flush),
  
• egzema,
  
• opuchnięcie powiek.
  

Objawy ze strony układu pokarmowego:

• wzdęcia, bóle brzucha,
  
• nudności, biegunki,
  
• refluks żołądkowo-przełykowy,
  
• uczucie pełności i dyskomfortu po jedzeniu.
  

Objawy oddechowe:

• katar, kichanie,
  
• zatkany nos,
  
• uczucie duszności, świszczący oddech.
  

Objawy neurologiczne:

• bóle i zawroty głowy,
  
• migreny,
  
• niepokój, rozdrażnienie,
  
• bezsenność.
  

Objawy sercowo-naczyniowe:

• kołatanie serca,
  
• przyspieszone tętno,
  
• spadki ciśnienia tętniczego.
  

Objawy ginekologiczne:

• silniejsze bóle menstruacyjne,
  
• nieregularne cykle,
  
• objawy nasilające się w fazie lutealnej cyklu.
  

Ważne: Objawy mogą pojawiać się od kilkudziesięciu minut do kilku godzin po spożyciu problematycznego pokarmu i utrzymywać się nawet 24–48 godzin.

Przyczyny nietolerancji histaminy

1. Niedobór enzymu DAO

To najczęstsza przyczyna nietolerancji histaminy. DAO (diaminooksydaza) to enzym produkowany głównie w jelicie cienkim. Jeśli jego aktywność jest zbyt niska, histamina z pożywienia nie zostaje odpowiednio rozłożona.

Przyczyny niskiej aktywności DAO:

• predyspozycje genetyczne,
  
• choroby jelit (np. SIBO, celiakia, choroba Leśniowskiego-Crohna),
  
• infekcje wirusowe lub bakteryjne,
  
• niedobory witamin (B6, C, miedź).
  

2. Leki blokujące DAO

Niektóre leki hamują aktywność DAO lub nasilają uwalnianie histaminy:

• niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. ibuprofen),
  
• antybiotyki (np. metronidazol),
  
• leki przeciwdepresyjne (np. amitryptylina),
  
• leki przeciwhistaminowe II generacji.
  

3. Zaburzenia mikroflory jelitowej

Nieprawidłowa flora bakteryjna może zwiększać endogenne wytwarzanie histaminy w jelicie. Bakterie gnilne rozkładają białka i produkują histaminę jako produkt uboczny.

4. Zaburzenia wchłaniania i uszkodzenia bariery jelitowej

Przy stanach zapalnych śluzówki jelit (np. przy IBS, nadwrażliwości pokarmowej) może dojść do zwiększonego wchłaniania histaminy i niedostatecznego jej rozkładu.

Pokarmy bogate w histaminę

Produkty zawierające dużo histaminy:

• sery dojrzewające (parmezan, brie, camembert),
  
• ryby w puszkach, wędzone, fermentowane (sardynki, śledź, makrela),
  
• kiszonki (kapusta kiszona, ogórki),
  
• fermentowane produkty sojowe (sos sojowy, miso),
  
• wędliny, salami, kiełbasy dojrzewające,
  
• alkohol, szczególnie czerwone wino i piwo.
  

Pokarmy wyzwalające uwalnianie histaminy:

• cytrusy,
  
• truskawki, pomidory,
  
• kakao, czekolada,
  
• owoce morza,
  
• orzechy.
  

Produkty blokujące DAO:

• alkohol,
  
• zielona herbata,
  
• czarna herbata,
• napoje energetyczne.

Diagnostyka nietolerancji histaminy

Rozpoznanie nietolerancji histaminy jest trudne, ponieważ nie istnieje jeden wiarygodny test diagnostyczny. Proces diagnostyczny opiera się na wywiadzie, analizie objawów oraz eliminacji innych schorzeń.

1. Dokładny wywiad medyczny i analiza objawów

Lekarz lub dietetyk analizuje:

• rodzaj i czas pojawiania się objawów,
  
• możliwy związek z konkretnymi pokarmami,
  
• historię chorób przewodu pokarmowego, alergii, migren.
  

2. Test eliminacji i prowokacji

To tzw. „złoty standard” diagnozowania nietolerancji histaminy. Polega na:

• etapie eliminacyjnym – dieta niskohistaminowa przez 2–4 tygodnie (bez alkoholu, fermentowanych produktów, ryb itp.),
  
• etapie prowokacji – stopniowe wprowadzanie podejrzanych produktów i obserwacja reakcji.
  

Poprawa w trakcie eliminacji i pogorszenie po prowokacji sugerują HIT.

3. Pomiar aktywności DAO we krwi

Dostępne są komercyjne testy mierzące poziom enzymu DAO w surowicy. Niski poziom (< 10 U/mL) może sugerować nietolerancję histaminy. Warto jednak wiedzieć, że aktywność DAO we krwi nie zawsze odzwierciedla jej aktywność w jelicie.

4. Testy na histaminę w kale i moczu

Niektóre laboratoria oferują testy na stężenie histaminy i jej metabolitów. Są one pomocnicze, ale nie stanowią podstawy do diagnozy.

5. Wykluczenie innych schorzeń

Przed rozpoznaniem HIT należy wykluczyć:

• alergie pokarmowe (testy IgE),
  
• nietolerancje enzymatyczne (np. laktozy, fruktozy),
  
• choroby zapalne jelit,
  
• choroby wątroby i nerek (które wpływają na metabolizm histaminy).
  

Co dalej po diagnozie?

1. Dieta niskohistaminowa

Najważniejszy element leczenia. Dieta ta polega na:

• unikaniu produktów bogatych w histaminę,
  
• jedzeniu świeżych, nieprzetworzonych posiłków,
  
• unikaniu produktów długo przechowywanych i dojrzewających,
  
• ograniczeniu alkoholu.
  

Poprawa pojawia się zazwyczaj po 1–2 tygodniach. Po kilku tygodniach można stopniowo rozszerzać dietę i obserwować tolerancję.

2. Suplementacja DAO

Enzym DAO jest dostępny w formie suplementów. Przyjmowany przed posiłkiem może wspomóc rozkład histaminy w diecie – szczególnie przy okazjonalnym spożyciu podejrzanych produktów.

3. Wsparcie enzymatyczne i jelitowe

• witamina B6, C i miedź – wspierają DAO,
  
• probiotyki – poprawiają florę jelitową (ale nie wszystkie, niektóre zwiększają produkcję histaminy – np. Lactobacillus casei),
  
• enzymy trawienne – pomocne przy osłabionym trawieniu.
  

Podsumowanie

Nietolerancja histaminy to zespół objawów spowodowany nadmiarem histaminy w organizmie i niedostateczną aktywnością enzymów odpowiedzialnych za jej rozkład – przede wszystkim DAO. Objawy mogą obejmować układ pokarmowy, skórę, układ nerwowy i sercowo-naczyniowy. Diagnoza opiera się na dokładnym wywiadzie, diecie eliminacyjnej i testach wspomagających (np. pomiar DAO). Podstawą leczenia jest dieta niskohistaminowa oraz – w wybranych przypadkach – suplementacja enzymem DAO i witaminami wspierającymi jego działanie. Wczesne rozpoznanie i modyfikacja diety znacząco poprawiają jakość życia osób cierpiących na HIT.