Znaczenie soli w leczeniu hipotonii ortostatycznej

Hipotonia ortostatyczna to zaburzenie regulacji ciśnienia tętniczego, które objawia się spadkiem ciśnienia krwi podczas zmiany pozycji z leżącej na stojącą. Może prowadzić do zawrotów głowy, osłabienia, a nawet omdleń. W leczeniu tej dolegliwości kluczowe znaczenie ma nie tylko farmakoterapia, ale również modyfikacja stylu życia i diety. Jednym z elementów żywieniowych, który może znacząco wpłynąć na kontrolę objawów hipotonii, jest sól kuchenna – czyli chlorek sodu. Choć w nadmiarze sól uchodzi za składnik niekorzystny dla zdrowia, w przypadku niedociśnienia ortostatycznego może pełnić istotną funkcję terapeutyczną.

Czym jest hipotonia ortostatyczna?

Hipotonia ortostatyczna (zwana też ortostatycznym spadkiem ciśnienia) to klinicznie istotne obniżenie ciśnienia tętniczego krwi w pozycji stojącej. Zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia, o hipotonii ortostatycznej mówimy, gdy dochodzi do:

• spadku skurczowego ciśnienia krwi o co najmniej 20 mmHg,
  
• lub spadku rozkurczowego ciśnienia o co najmniej 10 mmHg w ciągu 3 minut od przyjęcia pozycji pionowej.
  

Objawy hipotonii ortostatycznej obejmują:

• zawroty głowy i uczucie „pustki” w głowie,
  
• zaburzenia widzenia (ciemność przed oczami),
  
• osłabienie i utratę równowagi,
  
• omdlenia,
  
• kołatanie serca,
• uczucie dezorientacji lub znużenia.

Hipotonia ortostatyczna może mieć charakter pierwotny (związany z zaburzeniami autonomicznego układu nerwowego, np. w chorobie Parkinsona) lub wtórny (wynikający z odwodnienia, stosowania leków, chorób serca lub cukrzycy).

Znaczenie sodu i soli w regulacji ciśnienia

Sód jest pierwiastkiem mineralnym o kluczowym znaczeniu dla równowagi wodno-elektrolitowej i ciśnienia krwi. W organizmie pełni następujące funkcje:

• utrzymuje odpowiednie ciśnienie osmotyczne,
  
• reguluje objętość płynów wewnątrznaczyniowych,
  
• wpływa na przewodnictwo nerwowe i kurczliwość mięśni,
  
• współuczestniczy w mechanizmach autoregulacji ciśnienia (układ RAA – renina-angiotensyna-aldosteron).
  

Sól kuchenna (chlorek sodu) dostarcza organizmowi sodu. Jej spożycie bezpośrednio wpływa na zatrzymywanie wody w organizmie, co może zwiększyć objętość krwi krążącej , a tym samym podnieść ciśnienie tętnicze. W przypadku osób z hipotonią ortostatyczną zwiększone spożycie soli może więc działać terapeutycznie, przeciwdziałając gwałtownym spadkom ciśnienia przy pionizacji ciała.

Rekomendacje dotyczące spożycia soli w hipotonii ortostatycznej

U zdrowych osób zalecane jest ograniczenie soli do około 5 g dziennie (około 1 łyżeczki), jednak w przypadku hipotonii ortostatycznej lekarze mogą zalecić znacznie wyższe spożycie – nawet 10–20 g dziennie, w zależności od nasilenia objawów i braku przeciwwskazań ze strony układu sercowo-naczyniowego.

Podstawowe zasady zwiększania spożycia soli u osób z hipotonią ortostatyczną:

• powinno być wdrażane stopniowo, pod kontrolą lekarza,
  
• musi być zrównoważone odpowiednim nawodnieniem (woda + elektrolity),
  
• należy monitorować objawy kliniczne oraz ciśnienie krwi w różnych pozycjach ciała,
  
• nie należy stosować zwiększonej podaży soli w przypadku niewydolności serca, chorób nerek czy nadciśnienia.
  

Mechanizm działania soli w hipotonii ortostatycznej

1. Zwiększenie objętości krwi krążącej

Sód zatrzymuje wodę w organizmie poprzez działanie w nerkach. Przy zwiększonym spożyciu soli wzrasta ilość wchłanianej wody w kanalikach nerkowych, co prowadzi do zwiększenia objętości osocza i objętości wyrzutowej serca. Skutkuje to wyższym ciśnieniem krwi, zwłaszcza przy zmianie pozycji z leżącej na stojącą.

2. Wzmacnianie reakcji naczyniowych

U osób z dysfunkcją układu autonomicznego naczynia krwionośne nie zwężają się prawidłowo przy pionizacji. Większa objętość płynów krążących zmniejsza ryzyko gromadzenia się krwi w kończynach dolnych i poprawia perfuzję mózgową.

3. Wspomaganie działania leków

Zwiększone spożycie soli może poprawić skuteczność leków podnoszących ciśnienie (np. fludrokortyzonu), które działają poprzez zatrzymywanie sodu w organizmie.

Praktyczne sposoby zwiększania podaży soli

1. Dodatek soli do potraw

• dosalanie dań gotowych (zupy, kasze, ziemniaki),
  
• używanie przypraw i mieszanek ziołowo-solnych.
  

2. Produkty naturalnie bogate w sól

• kiszonki (ogórki, kapusta, buraki),
  
• sery dojrzewające (feta, parmezan, oscypek),
  
• wędzone ryby i mięsa (w umiarkowanych ilościach),
  
• zupy domowe na wywarze z dodatkiem soli.
  

3. Elektrolity w płynach

• izotoniki, domowe napoje elektrolitowe (woda z sokiem cytrynowym i szczyptą soli),
  
• naturalne buliony warzywne z dodatkiem soli.
  

Dieta wysokosodowa a inne składniki żywieniowe

1. Płyny

Odpowiednia podaż płynów to warunek konieczny skuteczności zwiększonego spożycia soli. Zaleca się wypijanie minimum 2–2,5 litra płynów dziennie (najlepiej wody, bulionów, naparów ziołowych).

2. Potas i magnez

Wysokie spożycie sodu może wypierać z organizmu potas i magnez. Dlatego należy dbać o obecność w diecie:

• warzyw liściastych, bananów, awokado (potas),
  
• orzechów, pestek, pełnych ziaren (magnez).
  

3. Błonnik

Produkty bogate w błonnik (warzywa, owoce, kasze) wspierają pracę jelit i mogą łagodzić potencjalne skutki uboczne diety wysokosodowej, takie jak zatrzymanie wody czy wzdęcia.

4. Ograniczenie cukrów i przetworzonych tłuszczów

W celu uniknięcia ryzyka metabolicznego należy unikać żywności typu fast food, która często zawiera nadmiar soli i niezdrowych tłuszczów nasyconych.

Przykładowy jadłospis wspierający leczenie hipotonii ortostatycznej

Śniadanie: jajecznica z solą i ziołami, chleb pełnoziarnisty z masłem, woda z cytryną i szczyptą soli

II śniadanie: ogórek kiszony, garść migdałów, banan

Obiad: zupa warzywna na wywarze z dodatkiem soli, kasza gryczana z pieczonym indykiem i warzywami, kompot z suszu

Podwieczorek: jogurt naturalny z pestkami dyni i miodem

Kolacja: sałatka z burakiem, fetą, rukolą i solą morską, kromka chleba razowego, herbata ziołowa

Ryzyko nadmiaru soli – kiedy uważać?

Choć w hipotonii ortostatycznej sól może być korzystna, jej nadmiar niesie ze sobą potencjalne ryzyko:

• nadciśnienie tętnicze (przy niekontrolowanym stosowaniu),
  
• obrzęki,
  
• niewydolność serca,
  
• zaburzenia pracy nerek.
  

Z tego względu każda zmiana w podaży soli powinna być konsultowana z lekarzem i monitorowana przez pomiar ciśnienia krwi w różnych pozycjach (np. pomiary ortostatyczne rano i wieczorem).

Podsumowanie

Sól, będąca głównym źródłem sodu w diecie, odgrywa istotną rolę w leczeniu hipotonii ortostatycznej. Zwiększenie jej spożycia może poprawić objętość krwi krążącej, wspierać mechanizmy regulujące ciśnienie oraz wspomagać działanie leków. Warunkiem skuteczności takiego postępowania jest równoczesne zapewnienie odpowiedniego nawodnienia, zbilansowanej diety oraz regularnej kontroli parametrów zdrowotnych. Choć sól może być pomocna w łagodzeniu objawów niedociśnienia, należy stosować ją w sposób kontrolowany i dostosowany do indywidualnych potrzeb pacjenta.